- Yüzyılda yaşamış olan Türk şair ve dilbilimci Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan önemli bir eserdir. Dünyanın en eski sözlüğü olarak kabul edilen bu eser, Türk dili ve kültürü hakkında çok değerli bilgiler içerir. “Divan-ıLügatit-Türk,”Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacıyla kaleme alınmıştır. Divan-I Lügati-t Türk sade bir sözlük değildir. İçinde 7500 den fazla Türkçe sözlük ve Arapça karşılıkları yanında Türkçe deyimler, atasözleri, Türk kültürüne ait değerli bilgiler vardır. Eser, Türklerin tarihini, coğrafyasını, geleneklerini ve dilini anlatırken, Kaşgarlı Mahmud’un dönemindeki Türk dünyasının sosyal ve kültürel yapısını dayansıtır. Tek yazma nüshası İstanbul Millet Kütüphanesinde olan “Türk Lehçeleri Divanı” anlamını taşıyan eser, yazarının yaşadığı dönemdeki Türk toplulukları ve onların dili hakkında ses, biçim, anlam ve sözvarlığı konusunda bilgiler vermektedir. Araplara Türkçe öğretmek, sözvarlığı, anlatım özelliği, kültürel zenginlik açısından Türkçenin Arapçadan hiç de geri kalmayan bir dil olduğunu göstermek amacıyla meydana getirilmiş olan eser, Türkçenin en önemli kültür hazinesidir. Temel sözvarlığını Kaşgarlı’nın kendisinin de mensubu olduğu dönemin ve ülkesinin yazı dili olan Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi,oluşturur. Bunun yanı sıra Hakaniye Türkçesinin yayılma alanına en yakın boyların dillerine yer verilmiştir. Kaşgarlı Mahmud eserini oluştururken bir alan araştırıcısı gibi çalışmış, böylece Türk dilinin lehçelere göre dilbilgisi kurallarını başarıyla ilk kez belirlemiştir. Kaşgarlı Mahmud, dilbilgisi özelliklerini verirken nasıl kendi mensubu olduğu lehçenin dışına çıkıp diğer lehçelere de yer vermişse edebiyat malzemesini sunarken de aynı yolu izlemiş; sadece kendi mensubu olduğu boyun edebiyat malzemesini değil, aynı zamanda kendi döneminde yaşamış olan ulaşabildiği bütün Türk boylarına ait edebî malzemeyi de yazıya geçirmiştir.Eserin edebî değeri hem bize ulaştırdığı bu sözcüklerden, hem de sözcükleri açıklarken örnek olarak verdiği manzum parçalardan (dizesayısı764’tür) ve atasözlerinden (289tane) kaynaklanmaktadır. İslamiyetin kabul edildiği dönemde meydana getirilmiş olan bu manzumeler üzerine eserin ilk yayımlandığı zamandan itibaren çalışmalar yapılmış sonuçta bu şiirlerinhalk şiiri ve aydın zümre şiiri olarak iki kolda geliştiği ortaya konmuştur. Şiirlerde kullanılan nazım birimi ise beyit ve dörtlüktür. Eserde sözcükleri açıklamak için örnek olarak verilen dörtlük ve beyitlerindışında atasözleri de sıkça kullanılmıştır. Kaşgarlı Mahmud bu sözler için ‘sav‘ sözcüğünükullanmıştır.Divan’da geçen atasözlerinden bazıları şunlardır:Kişi sözleşü, yılkı yıdlaşu “İnsan konuşarak, hayvanlar koklaşarak anlaşır. Yüzge körme, erdem tile “Yüze bakma, fazilet ara (yüzün güzelliğine bakma fazilet ara)İt ısırmas, at tepmes tème “İt ısırmaz, at tepmez deme; çünkü, bu onların yaradılışında vardır”Tag tagka kawuşmas, kişi kişike kawuşur “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur” Közden yırasa köngülden yeme yırar “Gözden ırak olan gönülden de ırak olur”Beş erngek tüz ermes “Beş parmak bir değildir” Aç ne yemes, tok ne temes “Aç ne yemez, tok ne demez”Awçı neçe al bilse adıg ança yol bilir “Avcı ne kadar hile bilirse, ayı da o kadar kaçıp kurtulacak yol bilir” Etli tırngaklı adırmas “Et tırnaktan ayrılmaz”
Yorumlar kapalı.