“Ziraat Müdür ve Memurları ile ziraat ve ticaret ve sanayi odaları ve tüm öğretmenler kooperatiflerin kurulması hususunda yardım etmek ve bu konuda gerekli bilgilerle donanmakla yükümlüdürler. Bunu yerine getirmeyen memurlar ve öğretmenler görevlerini yapmamış sayılırlar.”
(Kooperatif Şirketler Kanunu, 5. maddesi, 5 Aralık 1920)
Kooperatif, Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA)’ne göre; “ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar ve istekleri sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu ÖZERK bir teşkilattır” olarak tanımlanıyor. ICA, 7 ilke belirliyor. Bunlardan ilk 2’si:
1. Gönüllü ve herkese açık ortaklık: Kooperatifler, cinsel, sosyal, ırksal, siyasal ve dinsel ayırımcılık olmaksızın, hizmetlerinden yararlanabilecek ve ortaklığın sorumluluklarını kabule razı olan herkese açık gönüllü kuruluşlardır.
2. Ortaklar tarafından gerçekleştirilen demokratik denetim: Kooperatifler, politika oluşturma ve karar alma süreçlerine katılan ortaklarca denetlenen demokratik kuruluşlardır. Seçilmiş temsilci olarak hizmet edenler, ortaklara karşı sorumludur. Birim kooperatif kuruluşlarında ortaklar eşit oy hakkına sahiptir (her ortağa bir oy hakkı). Diğer düzeydeki kooperatif kuruluşlarında ise oy hakkı demokratik bir yaklaşımla düzenlenir. İkinci olarak A.B.D’yi görelim şimdi:
- 2014 yılında, Amerika Birleşik Dvletleri (ABD), Ulusal Kooperatif İşletme
Birliği (National Cooperative Business Association-NCBA-www.ncba.coop) verilerine göre, 3 TRİLYON ABD Doları daha fazla varlıkları olan yaklaşık 29 BİN kooperatifin sağladığı 500 MİLYAR Dolar üzerindeki gelir ile 2 MİLYONdan fazla kişiye istihdam sağlayan güçlü bir kooperatif sektörüne sahiptir. Ülkede yaklaşık 350 MİLYON kooperatif ortağı bulunmaktadır.
- NCBA; 100 yıldır eğitim ve danışmanlık hizmeti sunmakta, ülkenin kooperatif
politikalarının belirlenmesine katkı sağlamakta, kooperatif kimliğini korumakta ve kooperatifçilik hareketini sahip olduğu uluslar arası vizyonu ile tüm dünyaya yayma faaliyetlerini yürütmekte.
- 1935 yılında kırsal kesimin elektrik ihtiyacını karşılayabilmesi için elektrik
kooperatiflerinin kurulması amacıyla düşük faizli ve uzun vadeli kredi programlarının yanı sıra teknik, yönetim ve eğitim yardımlarını yürütecek olan “Kırsal Elektrifikasyon İdaresi-REA” oluşturulmuştur. 1939’a kadar 288 BİN eve hizmet veren 417 kırsal elektrik kooperatifinin kuruluşuna yardım etmiştir, REA.
- Kırsal elektrik kooperatiflerinin çatı kuruluşu olarak 1941 yılında Ulusal Elektrik
Kooperatifleri Birliği (National Rural Electric Cooperative Association-NRECA-www.nreca.coop) üyesi olan 900 elektrik kooperatifini federal hükümet bazında temsil etmektedir.
- ABD’de 66 enerji üretimi ve 900 enerji dağıtımı kooperatifi bulunmaktadır.
Enerji kooperatiflerinden elektrik alan üye sayısı 47 eyalette 42 MİLYONa ulaşmıştır.
- Kooperatiflerin elektrik üretiminden ABD’nin % 5 enerji ihtiyacı
karşılanmaktadır.
- Enerji kooperatiflerinin kendilerine özgü bankaları vardır.
- 1978 yılında hükümetin desteği ile kurulan Ulusal Kooperatif Bankası (National
Cooperative Bank-NCB-www.ncb.coop), 5 MİLYAR Do9lar sermayesi ile enerji kooperatiflerinin dışında her sektörden kooperatife kredi vermektedir.
- Sağlık sigortası olmayan 30 MİLYON civarında kişinin ve işçilerin
sigortalanmasını sağlamak ve sağlık hizmetlerini karşılamak amacıyla Obama’nın “Sağlık Reformu”ndan sonra kurulan, toplan 22 sağlık ooperatifinden biri olan New York ve New Jersey Sağlık Sigortası Kooperatifi (Health Republic Insurance) New York eyaletinin en büyük sağlık kooperatifidir.
- Kuruluş için gerekli olan ilk sermaye, Sağlık Bakanlığı tarafından 5 yıllık geri
ödeme planı ile faizsiz 23 MİLYON Dolar borç biçiminde verilmiştir.
- Kooperatifin New York eyaletinde, kooperatif sigortasını kabul eden 700 BİNi
aşkın sağlık merkezi, hastan, doktor ile anlaşması bulunmaktadır.
- Elde ettiği kârı yine ortaklar için kullanan kooperatif, toplumsal sorumluluk
bilinci ile hareket ederek sigorta hizmetinden yararlanmayan vatandaşlara sağlık güvencesi kazandırmaktadır.
- Park Slobe Gıda Kooperatifi (Park Slobe Food Coop-PSFC), 1973 yılında New
York’un Brooklyn semtinde kurulmuş olup, ABD’nin kooperatif olarak en büyük süpermarket zinciridir.
- PSFC’ye; 75 Dolar yatırım, 25 Dolar depozito olmak üzere toplam 100 Dolar
sermaye ile ortak olunmaktadır.Ortaklar, dönüşümlü olarak süpermarketin her bölümünde ücretsiz olarak çalışma koşuluna uymak zorundadır. Bu sayede çalışanlara ücret ödenmemekte ve marketteki 5000’den fazla çeşit ürün diğer süper marketlere göre % 30 daha ucuza satılmaktadır.
- Ortaklığın şartlarından biri, gönüllü olarak 4 haftada 1 günlük 2 SAAT 45
DAKİKA markette çalışmaktır. Ortaklar dışında dışarıdan kimsenin alışveriş yapmasına izin verilmez.
- Süpermarkette satılmayan ürünler kooperatifin kurduğu çorba dükkânında
evsizler için yemek olarak hazırlanıp bedava verilerek toplumsal sorumluluk görevi yerine getirilmektedir.
- Edinilen kâr, topluma verilen katkı olarak düşünülen yeni kooperatiflerin
kurulması için oluşturulan fonlarda kullanılmaktadır.
SÜRECEK
KAYNAKLAR:
– G-20 Ülkelerinde Kooperatifçilik, T:C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü yayını, 2015, Ankara.
– http://koop.gtb.gov.tr/ Erişim: 2.5.2020-23:32
