Önce SOSYAL EKONOMİ kavramını açıklayayım:”Halk Ekonomisi”, “Dayanışma Ekonomisi”, “Toplum Kalkınması/Ekonomisi” ve “Kooperatif Ekonomisi” olarak adlandırılır. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi’ne göre sosyal ekonomi terimi, ilk kez 1830’da iktisat alanına girmiş. Gazeteci Peter S. Goodman’ın yorumuyla SOSYAL EKONOMİ “kapitalizmin sert kenarlarını yumuşatıyor.”(*)
Kapitalist bir üretimde kâr elde etmek zorunluluk. Şirketin sahibi/sahipleri/hissedarları kâr paylarını almayı amaçlar ya da maaş çeklerini karşılamak için varlar. Kurucularının söz hakları şirkete verdikleri katkıyla doğru orantılı olarak artar ya da azalır. Yönetimde eşitlik yoktur. Demokrasi de.
SOSYAL EKONOMİ’nin en önde gelen kurumu, kooperatiflerdir. Kurucuların, çalışanların tümü/çoğu ortak yani “şirketin” sahibidir. Ortaklarının oy hakkı eşit ve tektir. Hem eşitlik hem de demokrasi vardır.
Covid-19 salgınında dünya, ekonomide neyi yaşadı?
Kapitalist üretimde yöneticiler maliyetleri düşürmek, krizden kazasız-belasız kurtulmak için önce işçilere ücretsiz izin verdiler. Yetmedi işten çıkardılar. Kapitalist devletler, kapitalist üretimin hissedarlarını koruyan, yatırımcılarını destekleyen ekonomik kurtarma paketleri hazırladı. İşçilere ayrılan “İşsizlik Fonu”nu işverenlere kullandırdı. Onlar için varsa yoksa hissedarların/yatırımcıların yoksullaşmasını engellemek birinci öncelikti.
Kooperatifler ise ortaklarını/çalışanlarını düşündü öncelikle. Onları korumak ve kollamak başlıca amaçtı. Ne çalışanlarını ücretsiz izne yolladı ne de işten çıkardı. Örnek mi? İspanya’nın Bask bölgesinden. Mondragón kasabasında geniş bir kooperatif girişimleri topluluğu var. Hepsi Mondragón’daki geçim kaynaklarını iyileştirmek için kurulmuş. Çoğu işletme yurt dışına açılmış. Bahar aylarında, müşterilerinin çoğu salgın nedeniyle fabrikalarını kapatmak zorunda kaldığı için Mondragón’un parça siparişleri dibe vuruyor. Mondragón fabrikalarındaki üretim, kapasitenin yüzde 25’ine geriliyor. Kooperatifler, buna yüzde 5’lik ücret kesintisi ile cevap veriyor. Çalışanlarını kapı önüne koymak yok! Ücretsiz izne göndermek yok! Kimse bundan memnun değil ama karşı çıkan olmuyor. Mondragón Corporation’ın Başkanı Iñigo Ucín, “Durumu çok açık bir şekilde açıkladığınızda ve insanlar işletmenin sahibi olduklarını bildiklerinde bu tür başarıları elde edebilirsiniz” diye durumu açıklıyor. Mondragón’daki sosyal programları yöneten Zigor Ezpeleta, “Kooperatif modeli, çalışanlarını koruyor ancak kooperatiflerin rekabetçi olması gerekiyor” diyerek uyarıyor. Aksi takdirde kooperatifler yok olur.
Ödemiş özelinde salgın döneminde ard ardına açtığı satış birimleriyle büyüyen Gereli Köyü Kalkınma Kooperatifi de bizden bir örnek olsun!
”Halk Ekonomisi”, “Dayanışma Ekonomisi”, “Toplum Kalkınması/Ekonomisi” ve “Kooperatif Ekonomisi” olarak adlandırılan ve kooperatifler-karşılıklılık ilkesine dayanan hayat ve hayat dışı sigorta hizmetleri ile tamamlayıcı sosyal güvenlik planları sunan girişimler-dernekler-vakıflar biçimindeki girişimlerle alanı sınırlanan SOSYAL EKONOMİ, salgın döneminde yaşananlardan alnının akıyla çıkmış ve toplumun umudu olmuştur. Özellikle de kooperatifler çünkü Sosyal Ekonomi’nin kurucusu onlardır!
(*) https://sosyalekonomi.org/ispanyanin-bask-bolgesindeki-kooperatifler/ Erişim:14.01.2021-12:17
