“Ziraat sanayisi, bilhassa üzerinde meşgul olacağımız mevzu olacaktır. Bu arada sütçülüğe, süt sanayine hususi önem vermekteyiz. Sırasıyla şehir ve kasabalarımızın temiz ve ucuz süt mamulatı ihtiyacını temin edecek fabrikalar tesisine ve bununla ahenkli bir surette köylerdeki sütleri kıymetlendirecek ve satışı kolaylaştıracak kooperatifler kurulmasına çalışılacaktır.”
ATATÜRK-1 Kasım 1937
Bu dönemde Türk Kooperatifçilik Kurumu’nun 1944 yılında ilki olmak üzere 1947 ve 1950 yıllarında üç kongresi olmuştur. Bu Türk Kooperatifçilik Kongreleri’nde iki önemli konu ön plana çıkmıştır: Mektep Kooperatifleri ve Kooperatif Kanunu. Kooperatif kanunu konusunda çeşitli çalışmalar yapılmasına rağmen müstakil bir kooperatif kanunu çıkarılamamıştır.
Diğer konuda ise Köy Enstitüleri ile kooperatifçilik arasında ilişki kurularak bir adım atılmıştır. 4274 sayılı Köy Enstitüleri Kanunu’nun 62. maddesinde Köy Enstitüleri bünyesinde üretim ve tüketim kooperatiflerinin kurulması, işletilmesi, bunlardan hiçbir şekilde vergi ve harç alınmaması kararlaştırılmıştır. Köy Enstitüleri’nde son sınıflar için kooperatifçilik dersleri öngörülmüştür.
Enstitülerde köylüler, kurulmuş olan kooperatife ortak edilmiş, II. Dünya Savaşı’nın kıtlık yıllarında çeşitli ihtiyaçlarını ucuz olarak karşılamak için bu kooperatiflerden yararlanmışlardır. Bu enstitülerde kooperatif kolları kurulmuş, öğrencilerin mezun olduktan sonra görev aldıkları köylerde kooperatif kurmaları amaçlanmıştır.
Yeniden Asya’ya dönerek Japon kooperatifçiliğini inceleyelim:
- Japonya kooperatifçilik hareketi, 19. yüzyılın sonlarına dayanmakta. İmparator
Meiji döneminde başlatılan hukuki ve ekonomik dönüşümle Avrupa ve Amerika’daki teknolojik ve iktisadi yeni ekonomik gelişmeler, Japonya’da da görülmeye başlanmış. 1844 yılında İngiltere’de Rochdale öncüleri tarafından kurulan tüketim kooperatifi, Japonya’ya örnek olmuş ve benzerleri de 1879’da Tokyo’da Kroyitsu-Shoska, Doeki-Sha ve Osaka’da Osaka Kyoritsu-Shoten unvanlarıyla kurulmuş. Günümüzde Japon kooperatifleri; tüketimden tarıma, balıkçılıktan finansa kadar toplam yedi ana sektörde faaliyet göstermekte.
- Ülkede tüm kooperatifleri temsil eden ve barındıran bir çatı örgütü yok. Çalışma
alanlarına göre ulusal birlikler kurarak bir üst yapı oluşturmuşlar. Kooperatifçilik faaliyetlerini düzenleyen altı değişik yasa bulunmakta. Bu yasalar; Tarımsal Kooperatifler (1947), Tüketim Kooperatifleri (1948), Balıkçılık Kooperatifi (1948), Kredi Bankası (1951), Ormancılık Kooperatifi (1951), İşçi Bankası (1953) ile Tarım ve Orman Kooperatifleri Merkez Kooperatif Bankası (1953) yasalarıdır.
- Nüfusunun % 30’dan fazlası, yaklaşık 40 MİLYON kişi kooperatif
ortağıdır. Bu ortakların 19.986’sı hem ortak hem de çalışanıdır.
- Bunun yanında kooperatifler, 571.117 kişiyi istihdam etmekte. Bu rakam, tarımsal üretim yapan ortaklarla üreticilerin istihdam ettiği kişilerle birlikte 5.4 MİLYONU bulmakta (2014).
- İlk tüketim kooperatifleri, 1879’da Tokyo ve Osaka’da kurulmuş. Japon
Tüketim Kooperatifleri Birliği (JJCU) 1951’de oluşmuş. 2013 verilerine göre JJCU, 577 kooperatif federasyonu bünyesinde barındırmakta. JJCU’nun 449’u perakende, 108’i sağlık, sekiz tanesi de yapı ve sigorta alanlarında faaliyet gösteren kooperatifi var. 27 MİLYON ortağa sahip. Sermayesi 7.4 MİLYAR DOLAR. JJCU, her yurttaş için daha insani yaşam koşulları ve sürdürülebilir bir toplum yaratmayı görev edinmiştir.
- Ulusal Tarım Kooperatifleri Örgütü (JA) grubu, Japon çiftçileri tarafından
karşılıklı yardım ilkesi çerçevesinde tarım kooperatifleri kanununa göre kurulup yönetilmekte. JA’nın ana amaçları; tarımsal üretimi artırmak ve ortakların yaşam düzeylerini yükseltmek. JA; ortaklarına sigorta, danışmanlık, kredi, pazarlama ve sosyal yardımlaşma gibi beş alanda hizmet sunmakta. 9.7 MİLYON ortağı var (2012). Aynı zamanda 710 tarım kooperatifi, Noh (Tarımsal Üretim), Zenkyoren (Tarım Kredi) ve Norinchukin Bankası (Tarımsal Bankacılık ve Kredi) gibi devasa kooperatif federasyonlarını bünyesinde bulundurmakta.
SÜRECEK
KAYNAKLAR:
– G-20 Ülkelerinde Kooperatifçilik, T:C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü yayını, 2015, Ankara.
– http://koop.gtb.gov.tr/ Erişim: 2.5.2020-23:32
