Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda yapılan tanıma göre; ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.
Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da yine aynı kanun kapsamında ayıplı olarak kabul edilmiştir.
Aynı kanun; sözleşmeye konu olan malın, sözleşmede kararlaştırılan süre içinde teslim edilmemesini, montajının satıcı tarafından veya onun sorumluluğu altında gerçekleştirildiği durumlarda gereği gibi monte edilmemesini, malın montajının tüketici tarafından yapılmasının öngörüldüğü hâllerde ise montaj talimatındaki yanlışlık veya eksiklik nedeniyle montajın hatalı yapılmasını sözleşmeye aykırı ifa olarak değerlendirilmiştir.
AYIPLI MALDAN SORUMLULUK
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında satıcının, satışa konu malı, sözleşmeye uygun olarak tüketiciye teslim yükümlülüğü bulunmaktadır. Satıcı, kural olarak, satışa konu malın ilan ve reklamlarında yer alan özellikleri taşıyacak şekilde tüketiciye tesliminden sorumlu olsa da, bu reklamların, kendisinden kaynaklanmadığını, bu açıklamalardan haberdar olmayıp, haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin satış sözleşmesinin akdi anında düzeltilmiş olduğunu veyahut da satış sözleşmesi kurulma kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içinde olmadığını ispat edebilir ise, açıklamanın içeriğinden sorumlu olmayacaktır.
İSPAT YÜKÜ
Maldaki ayıp bazı durumlarda teslim tarihinde açıkça ortadayken bazı durumlarda sonradan ortaya çıkmaktadır. Teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilmekte olup bu durumda malın ayıplı olmadığının ispatı satıcıya aittir. Bu karine, malın veya ayıbın niteliği ile bağdaşmıyor ise uygulanmaz.
Tüketici, sözleşmenin kurulduğu tarihte ayıptan haberdar veya haberdar olması kendisinden bekleniyorsa sözleşmeye aykırılık söz konusu olmaz.
Eğer mal ayıplı olarak satışa sunulacak ise; ayıplı mal üzerine ya da ambalajına, üretici, ithalatçı veya satıcı tarafından tüketicinin kolaylıkla okuyabileceği şekilde malın ayıbına ilişkin açıklayıcı bilgi içeren bir etiket konulur. Bu etiketin tüketiciye verilmesi veya ayıba ilişkin açıklayıcı bilginin tüketiciye verilen fatura, fiş veya satış belgesi üzerinde açıkça gösterilmesi zorunludur. Teknik düzenlemesine uygun olmayan ürünler ise hiçbir şekilde piyasaya arz edilememektedir.
TÜKETİCİNİN SEÇİMLİK HAKLARI
Tüketicinin satın aldığı malın ayıplı çıkması durumunda tüketicinin kullanabileceği dört tür seçimlik hakkı bulunmaktadır. Bu haklar; satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme ve de imkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme olup tüketici bu seçimlik haklarından birini tercih edip kullanabilmektedir. Satıcı da tüketicinin tercih ettiği bu talebini yerine getirmekle yükümlüdür.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakları üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. Bu fıkradaki hakların yerine getirilmesi konusunda satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Üretici veya ithalatçı, malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispat ettiği takdirde sorumlu tutulamayacak olup sadece satıcı sorumlu tutulabilecektir.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilmekte olup orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınmaktadır.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi durumunda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalatçıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü, konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş günü içinde yerine getirilmesi zorunludur. Ancak, Satış Sonrası Hizmetler uyarınca çıkarılan yönetmelik eki listede belirli mallar için azami tamir süreleri belirtilmiş olup, tüketicinin bu mallar hakkındaki ücretsiz onarım talebi, yönetmelikte belirlenen azami tamir süresi içinde yerine getirilir. Aksi hâlde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir.
Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden yapılan indirim tutarının derhâl tüketiciye iade edilmesi gerekmektedir.
Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır. Yine ayrıca tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.
ZAMANAŞIMI
Kanunlarda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda taşınmazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır.
İstisnai haller saklı olmak üzere ikinci el satışlarda satıcının ayıplı maldan sorumluluğu bir yıldan, konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise üç yıldan az olmaz.
Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmamaktadır.
