Öğrenciler için Finansal Okuryazarlık ve Teknoloji Okuryazarlığının Önemi

Günümüz dünyası orta öğretimdeki gençleri sadece ders kitaplarıyla değil, gerçek hayatın karmaşıklıklarıyla da yüzleştiriyor. Hızla dijitalleşen ekonomi ve teknolojinin hakim olduğu bir çağda, finansal okuryazarlık ile teknoloji okuryazarlığı, gençlerin bağımsızlığını ve geleceğini şekillendiren vazgeçilmez beceriler haline geliyor. Türkiye'de, 2024 verilerine göre 15-24 yaş arası genç nüfusun oranı %14,9 iken, bu gençlerin %22,9'u ne eğitimde ne istihdamda (NEET) durumda kalıyor. Bu istatistikler, finansal ve dijital becerilerin eksikliğinin gençleri nasıl dezavantajlı kıldığını gösteriyor. Peki, lise yıllarında bu okuryazarlıkları neden ön plana çıkarmalıyız bunun üzerinde duralım.

Finansal Okuryazarlık: Parayı Yönetmek, Geleceği Sahiplenmek 

Finansal okuryazarlık, para kazanma, harcama, biriktirme ve yatırım yapma süreçlerini anlamayı kapsar. Mesela lise öğrencileri, genellikle harçlık veya ilk işlerden elde ettikleri gelirle tanışır. Ancak, bu gelirleri yönetememek, erken yaşta borç sarmalına yol açabilir. Örneğin, 16 yaşındaki bir lise öğrencisi olan Ece, sosyal medyada gördüğü indirimlere kapılarak ay sonunu zararla kapatıyor. Finansal okuryazarlık eğitimi alsaydı, basit bir bütçe tablosuyla ihtiyaçlarını (okul masrafları) ve isteklerini (yeni telefon) ayırabilir, hatta küçük bir birikim hesabı açabilirdi. 

Türkiye'de durum iç açıcı değil. 2024'te yapılan bir araştırmaya göre, lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyi genel olarak orta seviyede kalıyor; sayısal eğitim veren liselerde bile öğrenciler yatırım risklerini yeterince anlayamıyor. Bursa Osmangazi'deki farklı lise türlerinden 500'den fazla öğrenciyle yapılan bir çalışmada, finansal planlama bilincinin düşük olduğu ortaya çıktı – öğrencilerin %40'ı acil durum fonu kavramından habersiz. Bu, gençleri "hızlı zenginlik" vaadiyle dolandırıcılara karşı savunmasız bırakıyor. Hatırlayın, 2023'te Türkiye'de kripto para dolandırıcılıkları gençler arasında %30 arttı; finansal okuryazarlık, bu tuzaklardan koruyan bir kalkan olur. 

Ayrıca, 2024-2028 Kalkınma Planı'nda lise öğrencilerine yönelik finansal okuryazarlık eğitimleri öngörülüyor. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), 2025'te kız öğrencilere özel "Finansal Okuryazarlık ve Finans Güvenliği" programları başlattı. Bu eğitimler, gençlere borsa, mevduat ve emeklilik planlarını öğreterek, finansal refahı artırıyor. Örnek olarak, bir lise kulübünde bütçe atölyesi yapan öğrenciler, ayda 200 TL biriktirerek tatil fonu oluşturdu – bu, soyut kavramları somut başarıya dönüştürdü. 

Teknoloji Okuryazarlığı: Dijital Fırtınada Yön Bulmak 

Teknoloji okuryazarlığı, dijital araçları güvenli, etik ve verimli kullanmayı içerir. Lise öğrencileri, akıllı telefonlarla doğan bir nesil; ancak teknolojiyi tüketmekle yönetmek arasında uçurum var. 2024 TÜİK verilerine göre, 5-15 yaş arası çocukların %91,3'ü internet kullanıyor, ama ebeveynlerin sadece %39'u çocuklarının çevrimiçi aktivitelerini denetliyor. Bu, siber zorbalık ve veri ihlallerine kapı aralıyor. Düşünün, 17 yaşındaki Ali, sosyal medyada paylaştığı kişisel fotoğrafların izinsiz kullanılmasıyla yüzleşiyor. Teknoloji okuryazarlığı, ona gizlilik ayarlarını, iki faktörlü doğrulamayı ve dijital ayak izini yönetmeyi öğretseydi, bu sorun önlenebilirdi. Üstelik, yapay zeka (YZ) gibi teknolojiler hızla yayılıyor; üniversite öğrencileri arasında YZ okuryazarlığı düşükken, lise çağında bu fark kapanmazsa gençler iş piyasasında geride kalır. 2025'te bir araştırmada, Türkiye'deki gençlerin %60'ı YZ'nin günlük etkisini anlamadığını belirtti – bu, basit bir ChatGPT kullanımıyla bile aşılabilir. 

Olumlu örnekler de var: Kodlama kulüplerinde yer alan lise öğrencileri, Python öğrenerek kendi finansal takip uygulamasını geliştiriyor. Bu, hem teknolojiyi hem finansı birleştirerek, gençleri girişimci yapıyor. TÜİK'in 2024 Gençlik İstatistikleri'ne göre, dijital becerilere sahip gençlerin istihdam oranı %15 daha yüksek; bu, lise eğitimine teknoloji modülleri eklemenin değerini kanıtlıyor.

Birleşik Etki: Finans ve Teknolojinin Uyum Gücü

Bu iki okuryazarlık birleştiğinde, sinerji yaratır. Örneğin, finansal okuryazar bir öğrenci, fintech uygulamalarıyla (teknoloji okuryazarlığı sayesinde) yatırımlarını takip eder. 18 yaşındaki Deniz, bir mobil bankacılık app'inde bütçe analizi yaparak, üniversite masraflarını planladı – hem para hem veri güvenliğini sağladı. SPK'nın 2025 öğrenci programları, tam da bu entegrasyonu hedefliyor: Gençlere hem finansal karar alma hem dijital araçları öğretiyor. 

Sonuç olarak, lise öğrencileri için finansal ve teknoloji okuryazarlığı, sadece beceri değil, özgüven ve fırsat kapısıdır. Türkiye'de NEET oranının %22,9'a çıkması, acil eylem çağrısı. Okullar, aileler ve kurumlar el ele vererek atölyeler, seminerler düzenlemeli. Geleceğin liderleri, bugünün lise sıralarında bu temellerle yükselecek. Unutmayalım: Bilgi, güçtür; okuryazarlık ise o gücü yönetmektir. Şimdi iğneyi kendimize batıralım, bizler yaşadığımız kentte bunun için ne yapıyoruz?

Kalın Sağlıcakla

Serdar ŞİMŞEK

Twitter:BorsaMuhendisi