Telli Kurşun Yarası

Batı Anadolu, Ege Bölgesi Efelik ve Zeybeklik kültürünün kaynağıdır. Ki; çok yakın uzaklıkta bile olsa her yörenin kendi Efe/Zeybek oyunları vardır. Aralarında kendince küçük küçük farklar görülür.

Bizim yörelerde görev yapan yöneticiler, Efelerin hep tek başına oynamalarına alışamaz! Topluca bir iş tutarken bile Efe kendi başına buyruk davranabilir.

“Telli Kurşun Yarası”(*), Muğla yöresinin “Çökertme” adlı türküsünde şöyle geçer:”Burası da aspat değil Halil’im Aman Bitez Yalısı, ciğerime ateş saldı, telli kurşun yarası.” (**) Aslında acıklı hikayenin türküsüdür “Çökertme.” Ama ne yazık ki, her şeyin içinin boşaltıldığı sıradanlaştırıldığı günümüzde, bu türkümüz de neş’eli biçimde oynanır(!) Özüne aykırı davranılmış olur… Buradan küçük bir uyarı, sırası gelmişken..

Aydın-Efeler Belediyesi’nin Kültür yayını. “Kültür hizmetlerinin birey ve toplum yaşamının yeniden biçimlenmesindeki” rolünü çok iyi kavramış Belediye Başkanı Mehmet Fatih Atay’ın önderliğinde bastırılmış. Şair/yazar Ahmet Zeki Muslu’nun da içinde yer aldığı toplam 7 kişilik bir Yayın Kurulu’ndan geçerek basılmış. Kapak resmi, Ressam Ali Sami’nin “Çolak İsmail Efe Tablosu.” Mavzeri sağ koluna dayamış halde, bir taşın üstünde tüm ihtişamıyla resmedilmiş! Efelik/Zeybeklik ruhunu yansıtmış. “Hayde Bree Efeler…” diyecek neredeyse… Hayran olmamak elde değil! Muslu, “yıllar süren bir araştırma sonucunda” oluşturmuş bu güldesteyi. Daha önce gazetemizde Muslu’nun yıllarını vererek yazdığı “Yörük Ali Efe”yi ve hayatını anlatan yarı-belgesel “Mor Cepkenliler”, “Menderes’in İki Yakası” adlı dev romanlarını tanıtmıştım. Anımsayanınız olur belki. 7 şiir kitabı, 3’ü gençlik olmak üzere toplam 6 romanı yayımlandı Muslu’nun. Çıkardığı dergiler ve pek çoğunda yürüttüğü genel yayın yönetmenlikleriyle tanınıyor, biliniyor. Muslu; “Zeybek Türküleri, Ağıtları ve Yakımları” başlıklı 5 sayfalık sunusunda Efe/Zeybek kim, bu türküleri ve ağıtları yakanlar kim, nasıl yakarlar, içeriklerinde neler var…v.b. daha nice aklımıza üşüşen sorulara yanıt veriyor, aydınlatıyor. Ağıtların özelliklerini açıklıyor. Bugüne değin okuduğum derli toplu bir bilgi sunumu olmuş. İleride dönüp dönüp kaynak gösterebileceğim bir bütünlükte. Neresini alıntılasam, eksik kalacak! Vazgeçtim bu yüzden. Eseri edinin, kitaplığınızda yer açın! Muslu, son cümlesini şöyle kurmuş:”Ne ağıt yakılsın,ne de ağıtlar türküleşsin. Günümüzün türküleri, sevgi, dostluk, kardeşlik üzerine olsun.” Katılıyorum/z sonuna kadar…

Biliyorum sabırsızlanıyorsunuz! Muslu; Aydın ili ve Ege Bölgesi’nde “ulaşabildiği efe ve zeybek türkülerinin” ağıtlarının toplam 172 tanesini derlemiş. Muslu’nun sabrına, çalışkanlığına, emeğine saygıyla diyerek birkaç örnek paylaşıyorum:

Harmandalı Efem Türküsü

Harmandalı efem geliyor

Bileğinden kanlar akıyor

Gümüş bilezikli mavzerin

Namlusu şimşekler çakıyor

Efeme de mor cepkenler yaraşır

Efem ne giyerse yakışır

Bütün kızanların önünde

Elinde yatağan savaşır

———–

Yörük Ali Efe Türküsü-II

Aydın dağını oydular

İçine de çete koydular

Yörük Ali’nin de adını

Hazreti Ali koydular

De gidinin efesi!

Aydın’dan gelir sesi

Malgaç Çayı’nda durdum

Otuz Yunan vurdum

Üç yüz çete ile

Aydın’ı Yunan’dan aldım

De gidinin efesi!

Aydın’dan gelir sesi

——–

Ödemiş’in İçinde Camlı Meyhane

Ödemiş’in içinde camlı da meyhane

İçtim de içtim boz rakıya oldun divane

Elleri kınalım, gözleri belalım

Ama da Kamalı’m Kamalı’m

Beşparmak dağları oldu mezarım

Elleri kınalım, gözleri belalım

Senin gittiğin yerlere ben de giderim

Sen ölürsen Kamalı’m ben nasıl ederim?

Elleri kınalım, gözleri belalım

26 Haziran 2020

________________

* Telli Kurşun Yarası Efe-Zeybek Türküleri ve Ağıtları –Güldeste-, Ahmet Zeki Muslu, T.C. Efeler Belediyesi Kültür Yayınları, Birinci Baskı:Kasım-2019, Efeler/AYDIN, 224 Sayfa.

** “Telli kurşun”, diğer bir deyişle “çukur uçlu kurşun” diye de adlandırılır, bilinir. Daha fazla zarar vermesi için ucu çentiklenmiştir.