Tek bir kişinin ölümü ile yok edilen bir köy

Almanya’da yükselip iktidara geçen Naziler, Avrupa’nın başına bela olmaya ve diğer devletler için de bir tehdit oluşturmaya başlamıştı. İngiliz Özel Harekatı, sürgündeki Çekoslovak hükümeti lideri ile Çek askeri istihbarat başkanı, üst düzey bir Nazi yetkilisine suikast düzenlemek için bir operasyon planladı. Bu gizli operasyonun kod adı, “Anthropoid Operasyonu” idi ve başarılı olması halinde Çekoslovakya ve Avrupa’nın diğer yerlerinde Nazilere karşı yeni direnişlere ilham olacaktı. Ayrıca Almanlara İngiliz istihbaratının kolunun ne kadar uzun olduğunu gösterecekti. Bunun için Alman işgali altındaki Avrupa’da en tehlikeli ikinci adam olarak görülen ve “Prag Kasabı” olarak adlandırılan Reinhard Heydrich seçildi. Heydrich, Nazi Almanyası’nın gizli polis şefi ve Alman işgalindeki Çekoslovakya’da Führer’in yani Hitler’in baş temsilcisiydi. Aynı zamanda Avrupalı Yahudilerin toplu imhasının gerektiği fikri demek olan ve “nihai çözüm” olarak adlandırılan planın da önde gelen mimarlarındandı.

Hitler’in en yakın arkadaşlarından biri olan Heydrich’in babası, müzisyendi ve konservatuar müdürüydü. Annesi de müzikle uğraşan bir aileden geliyordu. Babası tarafından sert bir disiplinle yetiştirildi ve küçük yaşta müzik de dahil olmak üzere eğitimine başlandı. I.Dünya Savaşı’nda yenilen Almanya’nın mağlup ruh hali onu çok etkiledi ve bu his, onu müzikle ilgili eğitiminden uzaklaştırıp Alman silahlı kuvvetlerine yöneltti. Bir süre deniz kuvvetlerinde görev yaptı ve sekiz yıl kadar sonra bir gönül ilişkisinin neden olduğu olaylar neticesinde görevinden kovuldu. İleride karısı olacak olan Linda von Osten adlı nişanlısı sayesinde Nazi Partisi ile tanışarak işsizlik ve parasızlık nedeniyle partiye girip ufak bir büro görevine başladı. Daha önce yaptığı işten dolayı ülkenin üst düzey istihbarat grubu hakkında bilgi sahibi olması nedeniyle SS teşkilatının başındaki Himmler’in dikkatini çekti ve bundan sonra hızla yükselip Hitler’in en güvendiği adamlardan biri oldu.

İlginçtir ki ideali uğruna nefret ettiği ve toplu olarak imhalarının en uygun çözüm olacağını öne sürdüğü Yahudiler, Heydrich’e çok da uzak değildi. Anne tarafından büyük annesi de bir Yahudi’ydi. Bu gerçek, Himmler ve Hitler tarafından da biliniyordu ancak Heydrich; partiye ve kendilerine bağlı, cesur, zeki ve kurnaz bir adam olduğundan Naziler için oldukça faydalıydı. Bu nedenle bu gerçeğin üstü kapatıldı. Gerçekten de Heydrich’in zekası, Hitler’in çok işine yaradı. Gönderdiği ajanlar sayesinde uygun ortam oluşturulup önce Avusturya, sonra da Çekoslovakya işgal edildi. Ardından yine çeşitli tertip ve düzenlerle Polonya işgal edildi. Bunu Fransa, Hollanda ve Belçika takip etti. Daha sonra işgal edilen topraklarda Yahudi topluluklarının imhası başladı. Aynı zamanda gizli direniş hareketlerinin de önlenmesi ve buna karışanların yok edilmesi gerekiyordu ve bu amaçla Heydrich, Çekoslovakya’ya gönderildi.

Yaşanan gelişmelerle parti içinde iyice yükselen Heydrich için kaçınılmaz son yaklaşmaya başlamıştı. Anthropoid Operasyonu dahilinde iyi yetiştirilmiş iki Çek direnişçisi Jan Kubis ve Josef Gabcik, 1941 yılının Aralık ayında bir gece yarısı paraşütle Prag yakınlarına indirildi. Haftalarca Heydrich’i gözlemlediler. Suikastı planlayıp ayarlamaları ise beş ay sürdü. Sonunda 27 Mayıs 1942 günü harekete geçtiler. Heydrich’in arabası Prag’ın merkezindeki ofise doğru yol aldığı sırada keskin bir virajı dönerken Gabcik, ateş etmek üzere saklandığı yerden çıktı ancak silahı tutukluk yaptı. Kubis, hemen müdahale etti ve otomobilin altına el bombası attı. Heydrich, bu patlamadan ölümcül bir şekilde yaralanmamış olmasına rağmen bacağına ve sırtına saplanan şarapnel parçaları septisemiye yol açtığı için 4 Haziran’da kaldığı hastanede öldü. Nazilerin işgallerle topraklarını genişletip milyonlarca insana hükmettikleri en güçlü dönemlerinde suikastla öldürülen tek Nazi lideri olarak tarihe geçti.

Heydrich’in ölümü; Nazileri, özellikle de Hitler’i çok öfkelendirdi. Derhal bir misilleme yapılmasını emretti. Binlerce kişinin öldürülmesini istiyordu ancak soruşturma yapılarak suçluların bulunmasına ikna edildi. Bu sırada Lidice’ye gelen bir mektup şüpheli bulundu ve buradan birkaç kişinin direnişle bağlantılı olduğuna inanılması, misilleme için seçilmesine yeterli oldu.

Lidice’yi yok etmeye kararlı olan Naziler, Heydrich’in Berlin’deki cenaze töreninin düzenlendiği 9 Haziran’da Lidice’yi kuşattılar. 503 kişi, evlerinden alınıp meydana toplandı. 10 Haziran sabahı 15 yaşın üzerindeki erkekler, bir çiftlik evinde katledildi. Direnen kadınlar da onlarla birlikte kurşuna dizildiler. Geri kalan kadınlar ve çocuklar birbirinden ayrılarak kadınlar Ravensbruck kampına gönderildi. Bu kadınlardan sadece birkaçı kamptan sağ çıkabildi. Çocukların birkaçı hariç hepsi gaz odalarında katledildi. Bununla yetinmeyen Naziler, Lidice’de her binayı yakıp daha sonra araziyi düzlediler, hatta kasabanın mezarlığını dahi yok ettiler. Katliam kurbanlarını yakındaki bir toplama kampı olan Terezin’den getirilen mahkumlara kazdırdıkları toplu bir mezara attılar ve imha sonrasında yapmış oldukları şeyleri neşeyle filme aldılar. Bu görüntü, kısa süre sonra direnişleri bastırmak için tasarlanmış bir Nazi propagandası olarak kullanılacaktı.

Lidice yok edilirken Prag’da da binlerce rehine toplanmış ve iki direnişçinin yerini bildirene ödül vaat edilmişti. Jan Kubis ve Josef Gabcik, bir Ortodoks kilisesine sığınmışlardı. Yerleri öğrenilir öğrenilmez kilise, Alman birliklerince sarıldı. Teslim olmaktansa ölmeyi yeğleyen direnişçiler, arkadaşlarıyla birlikte Nazilerle çarpıştı. Kubis, çatışmada yaralanıp ölürken Gabcik ise yakalanmamak için intihar etti.

Lidice, Nazilerin gerçekleştirdiği ilk ya da son misilleme olmasa da uluslararası ilgi gördü ve Nazi zulmünün sembolü haline geldi. Yok edilen bu köyde yaşananlar, 2011 yapımı “Lidice” adlı filme ilham olmuştur. Ayrıca Heydrich’e düzenlenen suikast ve sonrasında yaşananlar “The Man With The Iron Hard” ve “Anthropoid” adlı filmlerle seyirciye yansıtılmıştır.

Bu olayın sanata yansıdığı bir başka örnek ise 1969’da Marie Uchytilová’nın Lidice’den alınıp öldürülen çocukların anısına yapmaya başladığı “Savaşın Çocuk Kurbanları İçin Anıt” isimli eseridir. Marie, 1989’da öldüğünde alçı heykellerini bitirmiş ancak bronzları için yeterli parayı toplayamamış, sadece üç tanesine kendi imkanlarıyla son halini verebilmişti. Eşi, onun yarım bıraktığı işi tamamladı ve 82 bronz çocuk heykeli, 1995-2000 yılları arasında Lidice köyüne yerleştirildi.

Velhasıl, önemli bir üst düzey Nazi yetkilisi olan Reinhard Heydrich, hayatındayken de ölümünden sonra da birçok insanın hayatını kaybetmesine yol açmıştır. Onun intikamını almak için idam edilen Lidice köyü sakinleri; Nazilerin sadece Yahudi ırkına değil, kendi ırklarından başka her ırka düşman olan faşist bir yönetim olduklarının göstergesidir. İktidarda oldukları süre boyunca başta Yahudiler (ki içlerinde Kırımçaklar gibi Türk olanların olduğu da unutulmamalıdır) olmak üzere birçok Slav, Çingene, Polonyalı, İtalyan, Tatar ve daha birçok milletten insan, işkence görmüş ve katledilmiştir.