Patatese dair

featured
service
Paylaş

Bu Yazıyı Paylaş

veya linki kopyala

Ulusal bir tarım dergisinin patates üzerinden sorularına verdiğim yanıtları sizinle paylaşmak isterim:

“-Son yıllarda patates fiyatlarındaki dalgalanmanın sebebi nedir?

İki ana nedeni var :

1-Küçük ve orta ölçekli binlerce patates üreticisinin 2012 yılından sonra üretim yapamaması,

2- 35 milyon dolarlık Elit, Anaç ve Sertifikalı tohumluk dış alımına ödenen döviz, patates üretim maaliyetindeki %50 paya sahip sertikalı tohumluklardaki 2013‘ten itibaren aşırı artış.

Aslında bu iki ana nedende kendi içinde birbirini tetikliyor ve etkiliyor. Zira üretim maaliyetinin yarısını oluşturan tohumluk üzerine, tarla kirası, mazot, taban gübresi gibi ilk yatırımlar, tüm maaliyetin dörtte üçünü olşturuyor ve en baştan bu giderleri karşılayabilmek gerekiyor. Yani patates dikimi yapacak bir üretici, bir dekar için hasada kadar harcayacağı 1.600 TL’nin 1.200 TL’sini peşin olarak dikimin en başında toprağa gömmek zorunda. 10 dekarlık üretim yapacak küçük üreticinin 1.200 TL/da x 10 =12.000 TL peşin ya da borçlanarak yatırım yapamayacağına göre patates üretimi, 2013’ten itibaren büyük üretici-komisyoncu eline kalmıştır. Hiçbir zaman organize olamayan küçük üreticinin piyasayı sübvanse eden dağınıklığı, onun yok edilmesi ile ortadan kalkmıştır ve gelinen durum ortadadır.

-Türkiye’de patates arzı konusunda sıkıntı yaşanıyor mu sizce? Patates ithalatına lüzum görüyor musunuz?

Binlerce küçük üreticinin üretememesi ile 2013’de ülke patates üretimi %60 azaldı. O yıl ülkenin aylık patates tüketimi, mevcut stoklar tarandı ve fiyatlar hızla tırmanmıştı. Hatta 2012 yılı sonunda patates konseyi kurma gibi bir beyhude bir çıkış arayışına da girilmişti.

Türkiye; 2012 ve öncesinde yıllık 2,2 milyon dekar ekiliş ve 6 milyon ton ile dünyada 13. sırada ama dekar verimliliğinde dünya ortalamasının iki katı: 3 ton/da’dı. Üretimin yarısını Nevşehir ve Niğde illeri karşılarken Ödemiş’in payı yılda iki ekimle %5-8 arasında, 40-80 bin bin dekarlık alanda 400 bin ton civarında idi. Akılda kalması açısından, dünya patates üretiminin binde biri Ödemiş’te üretiliyor diyorduk. Ülke patates iç tüketimi ise 3 milyon ton civarında ve kişi başına tüketimin AB ortalamasını dörtte biri, 35 kg/yıl civarında idi. Yani yüzde yüz üretim fazlası vardı.

Ama 2012 yılındaki arz fazlalılığının üstüne bir de Arap ülkelerine çıkış kapısı olan Suriye ile kriz, brim fiyatın 5 Krş kadar düşmesine, söküm maaliyetini karşılayamaması ve binlerce ton patatesin toprakta bırakılmasına yol açtı. O yıl ortalama dekar başına 1.000 TL zarar eden patates çiftçileri, bırakınız patates üretmeyi, patates tarlasının yanından bile geçmek istemediler. Sonraki yıl; binlerce küçük üreticinin üretememesi ile 2013’de ülke patates üretimi %60 azaldı. O yıl ülkenin aylık patates tüketimi, mevcut stoklar tarandı, oysa fiyatlar hızla tırmanmıştı. Hatta o yılın sonunda patates konseyi kurma gibi bir beyhude bir çıkış arayışına da girilmişti. Yükselen yemeklik patates fiyatlarına, geometrik artan tohumluğa rağmen küçük ve orta ölçekli üreticiler; 2014’de temkinli, 2015 ve 2016’da borçlanarak da olsa üretime dahil oldular.

Olası bir ithalat, 1 kg patates üretim maaliyetinin 30-40 Krş’tan, 70-80 Krş’a çıktığı günümüzde, küçük ve orta ölçekli, yazık ki dağınık üretim, pazarlama içindeki üreticileri yok eder. Tarımsal desteklerden parsel küçüklüklerinden dolayı zaten yeterli desteği alamayan ve sayıları yüzbinlerce olan bu aile işletmeleri, patates üretiminden tamamen çekileceklerdir. Üç yıl önce yüzde yüz üretim fazlası olan stratejik bir tarımsal ürünü döviz ödeyerek almak affedilemez bir kamu kaynak israfından öte kendi üreticisinin ayağından vurmaktır…

– Patatesin yüksek fiyatlara satılmasının bir nedeni olarak da stokçular gösteriliyor. Patates pazarında stokçuların etkisi ne boyutta? Böyle bir problemden bahsedilebilir mi?

Sistemin endüstriyel tarım adı altında büyük üretici-komisyoncuyu desteklediği ve üretim maalitenin yüksek olduğu ürünlerde stoklamanın mümkün olduğunu 2013 ve 2014 yılı patates fiyatlarından anlayabiliriz. Hal kayıt sisteminin %40 dolayında olduğu yetkililerce açıklanıyor. Ç.K.S. kayıtları ile bu kayıtlar ne kadar örtüşüyor ve patates bu oranın neresinde? 2009 yılında çıkarılan “Ticari Amaçlı Üretilen Patateslerin İzlenebilirliği” yönetmeliğinin uygulanamadığı, piyasa dengeleyici ve istihdam yaratıcı aile tarımsal işletmeciliğinin yok edildiği bir düzlemde stokçuluğun kontrol edilmesini beklemek hayalciliktir…

-Sizce patates pazarının yıllardır belli bir fiyat dengesine kavuşmamış olmasının temel nedeni/ nedenleri nedir? Medyada son dönemde patatese dair yapılan tartışmaların hangilerini gerçekçi buluyor, hangilerini spekülatif buluyorsunuz?

Patates, insan beslenmesinin vazgeçilmezi ve stratejik bir tarım ürünü olduğunu Küçük Menderes gibi aluvyonel dolgu topraklı, özel mikroklimarda desteklenmesi gerektiği merkezi yönetim tarafından görülmeli ve buna uygun evrensel ölçekli, uzun vadeli makro bilimsel projeler geliştirilmelidir öncelikle. Yoksa daha uzun yıllar patates üretimi bir kumar, tüketimi de lüks ile fakirin ekmeği arasında gidip gelecektir. Aile işletmerinin sürdürülebilir üretim yapmasını amaçlayan, patates üretici birlikleri yaratılmalı ve korunmalıdır. Kısa vadeli, günü kurtaran destekler, planlamalar günümüze kadar patates fiyatlarını olumsuz etkilemiş, fiyatlar istikrara oturmamıştır. Yani patates fiyatlarının sadece stokçuluk kaynaklı yükseldiği ifade etmek hedef saptırmak ya da durumu teşhis edememektir. Asıl sorun üretimin kendi içindeki çeşitliği, sayıyı artırıp, bunun devamlılığını sağlayacak mekaniznayı kurabilmektir.

-Önümüzdeki aylarda patates fiyatlarında bir denge bekliyor musunuz? Sezon beklentilerinizi paylaşır mısınız?

-2015-2016 yıllarında 10-20 dekar arası üretim yapan çok sayıda üretici, patates üretimine dahil oldu. Dolayısıyla Adana’dan başlayarak Ödemiş, Altınova, Afyon, Nevşehir, Niğde, Sakarya, Erzurum, Sivas ve diğer iller sıralamasıyla patates sökümleri devam etti. 2 milyon dekara yakın alanda, 5 milyon ton ile iç tüketimin iki katı üretim oldu. Beraberinde de fiyatlar o oranda aşağıya geldi. Ama umalım ki şimdilerde aşağıya gelen birim fiyatlar, tarla çıkışı üretim maaliyeti olan 70-80 Krş altını zorlamaz.

Umarım devlet, babalığını küçük ve orta ölçekli patates üretcilerine yönelik fiyat istikrarı ile sürdürülebilir patates üretimi yapmalarını sağlayarak gösterir…”

Patatese dair