Dünyanın dört bir yanında inşa edilen istasyon binaları; kimi zaman yapıldıkları dönemin mimarlık kültürünü, kimi zaman tren hattını yapan ülkenin kültürünü yansıtmış, kimi zaman da geçmiş dönemin izlerinin yeniden yorumlanması şeklinde olmuştur. Yapılan istasyon binaları kısmen malzemesiyle, formu, konumu, cephe karakterleri ile geleneksel mimarlıktan farklı üslup sergilemişler ve demiryolu hattını yapan ülkelerin mimarlık kültürünü de bir ölçüde yansıtmışlardır. Kentlerde kentsel alanların oluşmasında etkili olmuş, çevresinde peyzajı ile kendi mimarisini oluşturmuştur.
Ankara’nın Gazi Tren İstasyonu: Cumhuriyet döneminin ilk tren istasyonu, Osmanlı mimarisinden kısmen esinlenmiş Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi eseridir. Bu dönem Milli Mimarlık Akımı, ulusal örneklerini vermeye başlamışlardır. Mimar Ahmet Burhanettin Tamcı tarafından tasarlanmıştır. 1926 yılında hizmete girmiştir. Cephelerde klasik Osmanlı mimarisinden gelen sivri kemerler, 16. yüzyılda Kütahya’da üretilen çiniler ve Türk ahşap binalarında görülen ahşap nakışlı geniş saçaklar kullanılmıştır. Mimari planı, Batı tren istasyonu planlarına uygun yapılmıştır. Atatürk, Afgan kralını ve önemli konuklarını bu istasyonda karşılamıştır.
İzmir-Alsancak Gar Binası: İzmir-Alsancak Garı, İngilizler tarafından yapılmıştır. İzmir’deki Alsancak ve Basmane garlarının yabancı ülkeler tarafından yapılması, ülkenin mimari tarzını etkisi altına almıştır. Aydın hattı üzerinde inşa edilmiş olan ilk bina, Alsancak istasyon binasıdır. Raylar, gar binasına paralel olarak gelmektedir.
Anadolu’da 1858 yılında yapılan iki katlı istasyon modeline Avrupa’daki istasyonlar gibi sundurmasında demir uygulaması yapılmış tek örnektir. 1861 yılında tamamlanmıştır. İki yönden hizmet veren, kendine öz bir yapısı vardır. Bünyesinde hastane, gar, yönetim binası kompleks olarak planlanmıştır. Bu şemayı Avrupa’da birçok istasyonda görmek mümkündür.
İzmir-Basmane Garı: İzmir tren hattının yapımından sonra planlanmıştır. İzmir’in Basmane semtinde olan yapı, tarihe şahitlik ederek bu günlere gelmiştir. Ünlü Fransız Mimar Eiffel tarafından tasarlanan Basmane Garı binası, aynı yıllarda Fransa’nın Lyon kentinde inşa edilen gar binasının ikizidir. Raylar, binaya dik gelerek peronları meydanla birbirinden ayırmaktadır. 1860-1890 yılları arasında yapılan istasyon binaları ile özellikle perondaki biri varış, diğeri hareket platformunu örten kubbe biçimli çift sundurması ile benzerlik göstermektedir. Türkiye’de iki kubbeli çift sundurma yapının tek örneğidir.
Bina, iki katlıdır. Giriş bölümü, algılamayı güçlü etkilemek için üç kat planlanmıştır. Üst kat, lojman olarak kullanılmaktadır. Cepheler kesme taştır. Sivri kemerler yerine yuvarlak basık taş kemerler kullanılmıştır. İzmir Yangını’ndan sonra tekrar tadil edilmiştir.
Ödemiş Gar İstasyon Binası: Ödemiş Eski Tren İstasyonu, 1884 yılında hizmete girmiştir. İzmir-Alsancak-Aydın Demiryolu, kasaba hatları ile birlikte İngilizler tarafından yapılmıştır. Trenlerle yük taşımacılığı öncelikli olduğundan gar istasyonlarında dönemin depo hangar binaları, bilet gişesi, idari bina, lojman yapı grubunu görmekteyiz. Yük taşımacılığının sona ermesinin ardından 1935 yılında tren hattı, Ulus Meydanı’ndaki Ödemiş Şehir Gar İstasyonu’na kadar uzatılmıştır. İzmir-Ödemiş hattı arasındaki istasyon binalarında bahçe çevre peyzajının yüksek gabarili ağaçlarlarla tasarımlanmış olarak görmekteyiz.
Tren hattının Kiraz’a kadar uzatılması projesi ile demiryolu hattının güney çevre yolunun paraleline alınması, güzergah değişikliği düşünülmektedir. Mevcut şehir istasyonu binası ile eski istasyon arasındaki güzergah korunarak rekreasyon alanı olarak planlanması düşünülmelidir. Çocuk tren müzesi yapılmalıdır. Çocuklar, trenlerle oyunu çok severler. Çok ilgi çekeceğine inanıyorum.
Şehir istasyon binası tren hattı üzerinde kara tren-buharlı tren vagonları konarak ilçemizden çıkan değerli, belli mevkilere gelmiş, ülkesine uzmanlık dallarında hizmet vermiş tarihi kişilikler, öncelikle Başbakan Şükrü Saraçoğlu, Koca Doktor Mustafa Bengisu gibi şahıslar halka tanıtılmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ve kurtuluşun mücadele kahramanları efeler, vagonlar içinde kabartmalı portreleri ile alt başlıklarla anlatılmalıdır.
Tren rayları boyunca iki taraflı gezinme, açık alan sporu yapma olanakları, yeşil alan, çocuk oyun alanları dizayn edilmelidir. Karşıyaka Caddesi’ndeki tren bariyer geçişinden sonra hangar binasının sosyal tesis olarak hizmete açılması çalışmaları, iyi bir gelişmedir. Gar şefinin lojmanı olarak kullanılan taş binanın TCCD 3. Bölge tarafından restore projeleri hazırlanmıştır. İstasyon binası küme evleri restorasyon projesi, hangi fonksiyona hizmet ediyor bilmiyorum. Fonksiyon kullanımında iki mahallenin ihtiyaçları göz önüne alınarak planlanmalıdır.
Bayındır Tren İstasyon Binası: Bayındır istasyon binası, tren hattın iki yanında konumlanmıştır. İstasyonun güneyinde hangar binaları, kaderine terk edilmiş ve lojman olarak kullanılan iki katlı önü teraslı lojman binası vardır. Karşı tarafta bilet gişe idari binası vardır. Bahçesi, çınar ağacının heybetli gölgesi altında hizmet vermektedir. Hangar binası restore edilerek düğün, toplantı salonu, kafeterya olarak kullanıma açılmıştır. Sevindirici olmakla birlikte yetersizdir. Lojman binası da yıkılıp harap olmadan restorasyon yapılarak hizmete açılmalıdır.
