Toplumlar, tarihin ve kültürel mirasın etrafında kimlik kazanırlar. Kültürel miras; bir toplumun yaşanmışlıklarını ve geçmişlerini anlatan, beraberlikleri güçlendiren hazinedir.
Bademli; dağlarından bal, ovasından yağ akan memleketim. Kültürel mirasın korunması, Birgi olmak için sabırla beklemektedir. 9-14 Temmuz 2017 tarihlerinde Bademli’de Beykent Üniversitesi ve Ödemiş Belediyesi işbirliğiyle Yrd. Doç. Dr. Bilge Yıldırım Gönül ve Yrd. Doç. Dr. Beria Rodwell önderliğinde benim de yerel kolaylaştırıcı olarak bizzat içinde bulunduğum Beykent Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Yaz Okulu çalışmasında Kaleiçi Sokak’taki altı adet geleneksel Türk evinin röleveleri çıkarılarak mekansal ve yapısal analizleri yapılmıştır. Bademli çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Yerel Ölçekte Geleneksel Mimarinin Korunması Kitabı, bu çalışmalardan sonra basıma hazırlanmıştır. Sekiz kadın akademisyen mimarın Yerelde Koruma ile ilgili düşünce araştırmaları ve benim de Bodamya Kültürü Evleri başlığı altında araştırmalarım bu kitaptadır. Bölgemizde beldelerimize hep İstanbul üniversitelerinden ilgi duyulmuş, yaz okulları yapılmıştır. İzmir’deki üniversitelerimiz ve yüksek öğretim kurumlarımızın yakınlarındaki tarihi kültürel mirasın korunmasına katkı vermelerini bekliyoruz.
Aynı yıl sonunda Kaleiçi Sokak’ta sokak sağlıklaştırma projesi ihalesi yapılarak uygulama çalışmaları başlamıştır. Sokak sağlıklaştırma, sokağa bakan evlerin dış cephelerinin ve çatılarının yenilenmesidir. İnsanların sokağa çıkarken kendilerine çekidüzen vererek makyaj yapmaları gibi. Evlerinden çatısı, taş duvarları, kapısı, penceresi, ahşabı, cilası, rengi ve aksesuarları değiştirilerek aslının aynısı olarak yenilenmesidir. Ekonomik kaynağı ise yine vatandaşımızın ödediği emlak vergileri üzerinden %10 kesilen TKV (Taşınmaz Kültür Varlığı) Vergisi’dir. Evlerin süsü kafesleri, avluya giriş kapısı, kapının aynası, mandra ve tırkıdır. Bademli’de kapı aynaları, 10-12 cm çapındadır. Kabartmalı kapıya yapışıktır.Mandra başlığı, nar şeklindedir. Demirden yapılmıştır. Yenileme çalışmalarında nar şekli kullanılmamıştır. Aynalar, aslına uygun olmayıp küçük yapılmıştır. Koruma, var olanı değiştirmeden günümüze aktarıp yaşatmaktır. Çalışmalar sokağı görünür kılmış, vatandaşlara farkındalık etkisi yaparak umut yaratmıştır.
Dıştan gelince Bademli’nin görünen yüzü; Kale Mahallesi, Hayrettin Efendi Camii çevresi, çarşı içi eski belediye binası önü, Yaka Çelebi, Aşıklar Oba Mahallesi, çarşı merkezleri, “İçi beni, dışı seni yakar” deyimine uyan görünüm sağlamaktadır. Tabii ki bu görünümün faydası yadsınamaz.
Bademli’nin görünen yüzü güldüren, görünmeyen yüzü ise ağlatan konumdadır. Belki bu düşüncenin dıştan gelenler için anlamı vardır ama yerli halk için, mahallede yaşayanlar için handikaptır.
Geleneksel Türk evleri, geçmişe ışık tutmaktadır. Bugün de geleceğe yol gösterici olmaktadırlar. Geleneksel Türk evleri, modern yaşamın baskısı altına girmiştir. Toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik yapısının gelişimi, günümüzün malzeme ve teknolojik imkanları sebebiyle fiziksel ve işlevsel değişimler yaşanmaktadır.
Birgi’de 20-25 yıllık sürede Mimar Sinan Üniversitesi, belediye başkanları, ÇEKÜL (Çevre Kültür ) Derneği çalışmaları sonucunda halkın katılımı sağlanmış, bugünlere gelinmiştir. Yerli Birgi halkı, bu koruma süreçleri içinde evlerini çoğunlukla öyle ya da böyle satarak göç etmişlerdir. Dışarıdan gelenler ile evler yenilenmiş, restore edilmiş, yeni işlev üstlenerek yerlerini almışlardır. Yerli halk, koruma çalışmalarının ne getirip götüreceğini tam olarak anlayamamış ya da anlatılamamıştır. İşlev değişikliği yapılan işletme olan kahvaltı salonları ve pansiyonlar, ekseriyetle yerli halkın elinde değildir.
Korumanın esas amacı; yerli halkı ve içinde yaşayanları ekonomik olarak güçlendirmek, ürettiği ürünü doğal olarak satış olanağı sağlamaktır. Bademli, Birgi gibi olmalıdır ama Birgi’de yaşanan eksiklikler, Bademli’de yaşanmamalıdır.
Kendim mimar olduğum için olacak her işe başlamadan önce planlama yaparım. Küçük Menderes Havzası için Master Turizm Planı hazırlanmalıdır. Agro ve Eko Turizm çeşitliliği kullanılmalıdır. Stratejik planlara, imar programlarına işlenmelidir. 2020-2024 Stratejik Planı’nı belediyenin sitesinden incelemek istedim ama henüz yayınlanamadı herhalde, o olanağı bulamadım. Bademli, Birgi, Bozdağ, Gölcük, Lübbey, Datbey, Tire güzergahlarında ilk ulaşım yerleri, otoparklar, yemek yeme, konaklama, günlük gezilerin programı, alışveriş, pazar planlanarak iki gece üç günlük konaklamanın sağlanabileceği çalışmalar yapılmalıdır.
Bademli turizmi için Hayrettin Efendi Merkez Camii arakasındaki Hamitoğlu Sokak’ta bulunan tescilli Terzi Ahmet Evi, tescilli cumbalı evlerin güzel örneklerinden olan Bakkallar Evi, Şükrü Efendi Sokak’ta bulunan Halil Hafızlar Evi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan hibe alınarak restore edilmelidir. İşlev değişikliği yapılarak bu sokak, sanat ve sanatçılar sokağı olarak dekore edilmelidir. “Bir millet, sanat ve sanatçıdan yoksunsa tam bir hayat sahip olamaz. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir”. Atatürk’ün sözlerini hatırlamadan edemeyeceğim.
Değirmen kültürümüz vardı Bademli’de. 12 adet su değirmeni, Bademli’de halkın ekmeğini üretmekte uzun yıllar kullanılmıştır. Bugün hepsi yok olmuştur. Son yok olan, festival sahası ile kayalık arasında Bittilerin Şevket Döner Değirmeni’ni tekrar canlandırmalıyız.
İçinde bir zamanlar 3000 adet kitap bulunan Halkevi binası önü, Yeni Kahve mevkii, Karlık Deresi’nin üzerindeki taş köprü çevresindeki ulu çınar ağacının altında Yunan askerlerinin kasabanın ileri gelenlerine yaptığı işkenceyi, ayaklarından ters asılıp tütsüleme olayı, kısa film çekimiyle yaşama sunulmalıdır ve hikayesi anlatılmalıdır.
Top Tepesi’ne Ödemiş manzarasına hakim restoran yapılarak turizme katkı koyacak çalışma yapılmalıdır. Yöresel yemeklerimiz ekmek dolması, dibile ile birlikte ot yemekleri kültürümüzü turp otu, ısırgan, ebegümeci güzelliklerini genişleterek kedirgen sarmaşık (kuşkonmaz) yetiştiriciliğine önem verilmelidir. Markalaşarak dış pazarlara açılma sağlanmalıdır. Aydın Dağları eteklerindeki Kervan, Ayçukuru Yaylası, Çatma Mezarlığı bölgelerinde tıbbi aromatik bitkilerin ve otların Ödemiş Belediyesi Tarım Müdürlüğü, Tarım il ve ilçe müdürlükleri, Ziraat Mühendisleri Odası’yla ortak iş birliği yapılarak değişen iklim koşullarında farklı ürünlere yönelmeliyiz.
Lübbey’e gelince… Tarihi İpek Yolu üzerinde oluşu dolayısıyla önemli bir özellik taşımaktadır. Çin’den, İran’dan, Irak’tan, Uzakdoğu ülkelerinden yıllarca develerle gezginler ile tacirlerce ipek ve koku ticareti yapılmış, Türkiye’ye Antakya’dan girerek Sart şehri üzerinden develer aşağı sallanmışlardır. Milet ve Efes şehirlerine kadar inmişlerdir. Bu dağlarda aromatik bitkilerle kokuyu, mistik olayları, dinlerin yayılmasını işleyerek yeni ufuklar açabiliriz turizmde.
Potamia’dan başlayarak Aydınoğlu Türkmen Beyliği’nden Bademye kasabası, Bademli mahallesi yolculuğu ile Birgi-Bozdağ-Gölcük-Lübbey Yaylası ile devam edecek açık hava güzergahında turizm yolculuğunu gerçekleştirelim.
