KALKINMANIN İTİCİ GÜCÜ DEMOKRASİ VE KOOPERATİFLERDİR!-7 (Çin)

“Görüşleriniz içinde ekonomik alanda çok pratik noktalara değindiniz.

Örneğin; kooperatifler. Şurada, burada halk ve aydınların teşebbüsü

ile eyleme dönüşen değerli hasılalar görülmektedir.

Hükümetimizin de bu gibi teşebbüsleri desteklemesi gerekir.

Cumhuriyet Hükümetinin tabii bu gereğin bilincinde olduğuna kuşku yoktur”

Mustafa Kemal ATATÜRK

(İzmir Halk Fırkası Kongresi–27 Ocak 1931)

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının ardından TBMM’nin açılması ile Atatürk’ün önderliğinde kooperatifçilik çalışmaları hız kazanmıştır.

İlk çalışma ise 1920 yılında, kooperatifleri yasal bir esasa dayandırmak amacıyla hazırlanan 77 maddelik Kooperatif Şirketler Kanun Layihası’dır. 27 Eylül 1920 günü meclise sevk edilen bu kanun tasarısı, bazı maddeleri değiştirilerek Genel Kurul gündemine alınmış, fakat tam olarak görüşülemeyerek kanunlaşamamıştır.

13 maddelik olup ve tarım kredi kooperatifleri gibi işlemesi düşünülerek 1922 yılında TBMM’ne sunulan Köy Bankaları Kanunu da, ne yazık ki hayata geçirilememiştir.

Bu dönemde kooperatiflere ilişkin diğer bir kanun, Havza-i Fahmiye (Kömür Havzası) Kanunu’dur. Zonguldak’ta Ereğli Kömür Havzası’ndaki işçilerimizin, şirket sahibi olan Fransız ve İtalyanlarca elverişsiz koşullarda çalıştırıldığı ve emeklerinin karşılığının verilmediği üzerine gelen bir ihbar sonucu, dönemin Manisa Milletvekili Celal Bayar durumu incelemek üzere görevlendirilmiş ve işçilerimizin istismar edildiğini gözlemlemiştir. Bu gezi sonucunda Celal Bayar tarafından hazırlanan kanun tasarısı mecliste kabul edilerek, 10 Eylül 1921’de kanunlaşmıştır. Bu kanunun 4. maddesinde, Kömür Havzasında “İhtiyat ve Teavün Sandıkları” yani kooperatif oluşumu öngörülmüştür.

Bu kez Çin’e çeviriyoruz yönümüzü:

• Ülkedeki kooperatifçilik hareketinin 80 yılı aşkın bir geçmişi vardır. 1920’li

yıllarda kırsal bölgelerdeki kıtlıkla mücadele için çalışmıştır kooperatifler.1930’lı yıllarda Endüstriyel Kooperatifçilik Hareketi’nin ortaya çıkmasıyla çalışmalar daha yaygınlaşmıştır. Çin Hükümeti, kırsal kalkınmanın teşvik edilmesinde kooperatiflerin önemli bir role sahip olduklarını vurgulamaktadır.

• Çin’de; TEDARİK ve PAZARLAMA-KREDİ-İHTİSAS olmak üzere başlıca 3

tür kırsal kooperatif bulunmaktadır. 1954 Temmuzunda 1. Çin Kooperatifleri Ulusal Kongresi düzenlenerek Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Ulusal Birliği (ACFSMC) kurulmuştur. Uluslararası Kooperatifler Birliği’ne üye olan ACFSMC, Çin’deki EN BÜYÜK kooperatiftir ve tarım sektöründe faaliyet yürütmektedir. Birlik; federal bir sisteme sahiptir. 31 eyalet, 336 kent, 2370 ilçe federasyonu bünyesinde 22.537 birim kooperatif nefes alıp vermektedir. 160 MİLYON köylü ortağı ve 1 MİLYAR 282 MİLYONdan fazla işçisi vardır. 2011 verilerine göre, toplam satış değerleri 2.025.5 MİLYAR Yuan (3.16 MİLYAR Dolar)’a ulaştığı ve bunun tarihî bir rekor olduğu gözlemlenmiştir. Ülkedeki tüm tedarik ve pazarlama kooperatifleri bünyesinde toplamıştır.

• ACFSMC, çok büyük ölçekli üretim ve dağıtım şirketleri kurmuş. Ayrıca 18.115

sivil toplum kuruluşu aracılığıyla 2.62 MİLYON kişiyle iletişim kurmuş. Dış ülkelerde de 200’den çok işletmeye sahip. 30 ülkede 1400’den fazla ortak kooperatif ve ortak girişim (joint-venture) işletmeleri bulunmakta.

• Uluslararası Kooperatifler Birliği’ne üye olan ve kooperatifçiliği desteklemek için

Çin Endüstri Kuruluşları Uluslararası Teşvik Komitesi (ICCIC) 1939’da kurulmuş. Rewi Alley, Peg, Edgar Snow ve arkadaşlarının bir araya gelerek kurduğu Gung Ho (BİRLİKTE ÇALIŞMA HAREKETİ)ni yaşatmayı amaçlıyor. Kurulduktan sonraki 2 aylık sürede gıda, battaniye, tıbbi malzemeler gibi savaş sonrası gerekli ihtiyaçları karşılayan 40 kooperatif kurulmuş. 2 yıl içinde 16 eyalete yayılmış, 300.000’i aşkın ortak sayısıyla 3.000’den fazla kooperatif sayısına ulaşılmıştır.

• 1950’lerin başlarında tefecilikle mücadele etmek amacıyla kurulan ve sonrasında

mali istikrarı sağlamaya çalışan Çin Kredi Kooperatifi, kırsal mali sistemin merkezi olmuş. 1970’li yıllarda Tarım Bankası’nın kollarından biri olarak işlev görmüş. 1996’da ayrılıp bağımsız kooperatif kuruluşu şeklinde yapılanmış. 2000 yılı verilerine göre; 640 BİN çalışanı ile tüzel kişiliği sahip 42 BİN kredi birliği oluşmuş. Toplam mevduatları 1.33 TRİLYON Yuan.

• Çin’de 2006 yılında çıkarılan Çiftçilerin İhtisas Kooperatifleri Yasası ile Tarım

İhtisas Kooperatifleri kurulur. En yaygın tarım kooperatifleri arasında. 2008 yılında yapılan bir araştırmaya göre; 1 MİLYON 409 BİN çiftçi ortağı olan 79.600 uzmanlaşmış tarım kooperatifi bulunmakta. Bu kooperatif türüyle, kırsal bölgelerdeki teknoloji kullanımı yaygınlaşmış ve sadece tahıl yetiştiren bir aşamadan pek çok sebze ve meyve yetiştirebilen bir aşamaya gelinmiş. Bu tür kooperatiflerin çiftçilerin piyasaya girmelerinde, piyasa riskine karşı ayakta kalmalarında ve tarımsal ürünlerin katma değerlerinin artmasında önemli roller oynadığı görülmüş.

14 Haziran 2020

SÜRECEK

KAYNAKLAR:

– G-20 Ülkelerinde Kooperatifçilik, T:C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü yayını, 2015, Ankara.

– http://koop.gtb.gov.tr/ Erişim: 2.5.2020-23:32

– https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/tarihce – Erişim:2.5.2020-23:21