KALKINMANIN İTİCİ GÜCÜ DEMOKRASİ VE KOOPERATİFLERDİR!-20 (Suudi Arabistan)

 “Ziraat Müdür ve Memurları ile ziraat ve ticaret ve sanayi odaları ve tüm öğretmenler, kooperatiflerin kurulması hususunda yardım etmek ve bu konuda gerekli bilgilerle donanmakla yükümlüdürler. Bunu yerine getirmeyen memurlar ve öğretmenler, görevlerini yapmamış sayılırlar.”

                                   (Kooperatif Şirketler Kanunu, 5. maddesi, 5 Aralık 1920)

    Tarımsal kooperatiflerin sayılarındaki artış, bu dönemdeki gelişimi ortaya koymaktadır. 1949 yılı sonunda 879 olan tarım kredi kooperatifleri sayısı, 1954 yılı sonunda 1.356’ya çıkmıştır. 1949 yılında 411.204 olan ortak sayısı da 1954 yılında 773.739’a yükselmiştir. 1949 yılında bu kooperatiflere Ziraat Bankası tarafından açılan kredi miktarı 88 milyon lirayken 1955 yılı sonunda 278 milyon liraya ulaşmıştır. 

   Tarım satış kooperatiflerindeki gelişme de benzerdir. 1955 yılı sonunda tarım satış kooperatiflerinin sayısı 189 olarak kaydedilmiştir. Ziraat Bankası tarafından bu kooperatiflere açılan kredi, 1949 yılında 50 milyon iken 1955 yılı sonunda 238 milyon liraya yükselmiştir. 

   Böylece ülke tarımında büyük öneme sahip işletmeler olan tarım satış kooperatiflerinin öncü birliklerinden bazılarının bu dönemde kurulup gelişmesinin önü açılmıştır. Bu birliklerin başında dünyanın en büyük zeytin kuruluşu olan Marmarabirlik gelir. Dünyanın en kaliteli sofralık zeytinlerinin yetiştirilmesi ve pazarlanması amacıyla Gemlik, Mudanya ve Erdek kooperatiflerinin bir araya gelmesiyle 1954 yılında Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Marmarabirlik) kurulmuştur. Bünyesinde sekiz kooperatif bulunan Marmarabirlik, üretmiş olduğu ürünleri ülkemizin ve Avrupa’nın tamamına, Amerika, Kanada ve Avustralya piyasalarına sunmaktadır. 

    Antbirlik, bu dönemde kurulmuş bir diğer önemli tarım satış birliğidir. Tarıma gönül vermiş iş adamlarının çabaları sonucu 1952 yılında Antalya Pamuk Narenciye ve Muz Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Antbirlik) olarak kurulmuştur. Antalya’da tarımın kalkınmasında başrolü oynayan ve kentteki çiftçi yapılanmasının organizatörlüğünü üstlenen Antbirlik, bugün kendisine bağlı altı kooperatif ve 28.111 ortakla faaliyetine devam etmektedir.

   1954 yılında kurulan Gülbirlik ise günlük 320 ton gül çiçeği işleyerek dünya standartlarına uygun gül yağı ve gül konkreti (katı gül yağı) üretimini gerçekleştiren dünyanın bu alanda en büyük üretici ve ihracatçı kuruluşudur. Gülbirlik, halen dünya parfüm ve kozmetik sanayinin önde gelen kuruluşlarının gül yağı ve gül konkreti ihtiyaçlarını karşılamakta, bu alandaki başarılı çalışmalarına kesintisiz devam etmektedir.

    1958 yılında kurulan Taskobirlik de bu dönemde kurulmuş tarım satış birliklerindendir. Bu birlik, Nevşehir yöresindeki üzüm üreticilerinin ürettikleri üzümlerin değerlendirilmesi ihtiyacı üzerine bir faaliyete geçmiştir.

    G(elişmiş)-20 ülkelerindeki kooperatifleşme hareketlerini paylaştığım bu yazı dizisinin son ülkesi Suudi Arabistan.

• Arap dünyasında kooperatifçilik ruhu, birlikte iş yapma ve hizmet götürme

düşüncesinin tarihi oldukça eskilere dayanmasına ve geniş bir coğrafyada görülmesine karşın yasal kooperatif örgütlenmelerine 1900’lü yılların başından itibaren rastlanmaktadır. Uzun yıllar kooperatif hareketleri, değişik bir evrim geçirmiş ve kültürel değerlerin bir yansıması olarak kendi kendine yardım, bağış ve küçük unsurlarını bünyesinde barındıran farklı bir modele dönüşmüştür.

• Mutlak monarşi sistemiyle yönetilen Suudi Arabistan’da petrol, ekonominin temel

dayanağı ve belirleyicisidir. Temel ekonomik faaliyetlerin kamu idaresinde yürütüldüğü ülkede kooperatifçilik fazla gelişmemiştir. Kooperatifler, Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı’nın onayıyla kurulmakta ve kuruluş için en az 70 üye gerekmektedir. Genel Kurul, kooperatiflerin en yetkili organı olup kooperatif ve ortakları adına günlük işleri yürüten icra üyelerini seçer. Bakanlığın denetim ve gözetiminde bulunan kooperatifler, 1962’de kabul edilen Kooperatifler Yasası ile düzenlenmektedir.

• Kayıtlı 192 kooperatif bulunmaktadır. Altı tanesi hizmet, beşi balıkçılık, bir tanesi

pazarlama, dördü tüketici, 41 tanesi tarım kredi kooperatifi, bir adet profesyonel ve 134 tane çok amaçlı kooperatif mevcuttur. Çok amaçlı kooperatifler; dağıtım, toptancılık, tedarik zinciri kurma gibi işlemleri yürütmektedir.

• İslamî Sigortacılık (Tekafül); şeriat kurallarına uygun olarak faizsiz yürütülen

riskin ortaklar arasında paylaşıldığı, Suudi Arabistan’da yaygın olarak kullanlan bir sigorta sistemidir. Tawuniya, İslami Sigortacılık  sektöründe yer alan ve Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA)’nin 2014 Dünya Kooperatifçilik Raporu’nda 2012 yılı için ciro bazında ilk 300’de yer alan bir kooperatiftir. Merkezi Riyad olup yıllık cirosu, 2012 yılı için 1.5 MİLYAR dolardır.

SÜRECEK

KAYNAKLAR:

– G-20 Ülkelerinde Kooperatifçilik, T:C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü yayını, 2015, Ankara.

–  http://koop.gtb.gov.tr/ Erişim: 2.5.2020-23:32