Finlandiya'dan Dersler: Kooperatife Dayalı Bir Ekonomi İnşa Etmek…(*)

İngiltere Kooperatifler Birliği Başkanı Ed Mayo’nun yazısının çevirisidir

Finlandiya’dan Dersler: Kooperatife Dayalı Bir Ekonomi İnşa Etmek…(*)

Ed Mayo(**)

Mutahhar Aksarı(***)

Finlandiya’nın kooperatif girişimleri ülke ekonomisinde baskın bir güçtür. Çünkü bu girişimler anlamlı üyelikler yaratmaktadır.

Kısa süren yaz ve uzun, çetin yaşanan kış mevsimiyle fazla kalabalık olmayan bu ülkede, Finlandiya’da, insanların birlikte çalışma/üretme düşüncesi doğal olarak ortak bir amaç haline dönüşmüştür. Bunun sonucu olarak; Finlandiya’daki nüfustan daha fazla kooperatif işletmelerinin üyesi vardır. Ortalama bir yetişkin kişi iki kooperatife üyedir. Çiftçiler gibi kırsal bölgede yaşayanlar ise, dört kooperatife birden üyedir.

Bölgesel kooperatiflerin oluşturduğu geniş ve yaygın bir zincirle yüksek teknolojik işletmeler aracılığıyla bankalar, mağazalar ve diğer hizmetler yıl boyunca iki millik bir mesafede yaşayan Finlandiyalılara sağlanır. Ülke genelinde her sektöre uzanan işbirliğiyle kooperatif üyelerine hizmet sunulur. Yüzde 40’lara ulaşan bu işbirliği, İngiltere’deki orandan daha büyüktür.

Biz Avrupalıların Finlandiya gibi ülkelerden öğreneceğimiz çok şey var. 5.4 milyon Avrupalıya iş sağlayan 160 bin kooperatif işletmesi arasındaki ticari ilişkiler ile iletişimin güçlendirilmesi gerekmektedir.

Finlandiya’ya yaptığım son gezim Lapland turizm mevsimine denk geldi. Ülkenin önde gelen bazı kooperatif işletmelerini gezmek için gelmiştim.

Tam öğle arasıydı. S Grup diye bilinen ve kooperatife dayalı bir ekonomi yaratma yolunda SOK (Suomen Osuuskauppojen Keskuskunta) Corporation’nı bana tanıtacak olan başkan Taavi Heikkilä ile karşılaştığımda Başkent Helsinki çoktan karanlıklara gömülmüştü.

İngiltere’de olduğu gibi, Finlandiya’da da müşteriye ait kooperatifler ve çalışanların sahibi olduğu kooperatifler vardır. S-Grup’un perakende satış yapan kooperatifleri, müşteriye ait kooperatifler olup 1646’sı gıda ve manav dükkanıdır. 42 bin çalışanı vardır. Son 30 yılda S-Grup market/perakende satış pazarında yüzde 20 büyüdü ve ülkenin üçüncü büyük perakendecisi oldu. Yüzde 45’lik bir oranla pazarın lideri oldu. Grup bünyesindeki kooperatifler şimdilerde otomobil ve yakıt tüketici hizmetlerinden oteller, restoranlar ve mağazalara alışılmadık geniş bir yelpazeye kapsamaktadır.

Pellervo Derneği’nden meslektaşım Sami Karhu’nun raporuna göre; kooperatif iş sektörü, 161 banka kooperatifi, 20 sigorta kooperatifi ve bir dizi su, orman ve çiftçi kooperatifinden oluşmuş olup daha yaygındır. Rusya tehdidiyle karşılaşan Fin toplumunu güçlendirmek için başlayan hareketin bir parçası olarak Finlandiya’daki ilk kooperatifler 1899 yılında uzun soluklu bir yürüyüşü başlattı. Bu alçakgönüllü başlangıçtan itibaren ülkenin hemen hemen her yerinde banka kooperatifleri, kamplar ve dükkanlar açıldı. Bu hareketin kurucusu Hannes Gebhard bunu “imkanları kıt olan halkın kendi çabalarıyla bir araya gelerek imkanlarını geliştirmek için yaptığı barışçı bir çaba” olarak nitelendirmektedir.

Finlandiya, daha sonraları Nobel ödüllü bilim insanı A I Vertanen tarafından karşılıklılık temelinde bir ekonomi olarak tanımlanmıştır. Vertanen ”Biz Finlandiyalıların hiçbir zaman Rockefellerları, Carnegieleri yok, ama bizim kooperatiflerimiz var” der. Bu gelenek daha sonra yetmiş yıl boyunca giderek yayılmaya devam ediyor.

İngiltere için alınacak dersler cesaret vericidir. Kırsal bölgelerdeki dükkanlar ve bankaların kapanma oranının arttığı bir dönemde Finliler gıda, petrol ve bankacılığı da kapsayan farklı hizmet alanlarıyla bütünleşmiş sürdürülebilir kırsal pazarları canlı topluluk-mülkiyetindeki model biçiminde geliştirmiş ve sürdürmüştür. Finli kooperatifler daha uzaktaki bölgesel ekonomileri sürdürmek için yeni yollar bulmuştur. Bunu da yerel topluluklar tarafından şekillendirilmiş ve yerel ihtiyaçlara cevap verir bir biçimde hizmetleri birleştirerek ama ulusal bir dağıtım zinciri ve ölçekle sağlamıştır.

Finli müşteriye ait perakendeciler, kendilerine sadakat duyan tüketiciyi yeniden yaratmaktan daha çok tüketiciyi anlamlı üye yaparak sektördeki Pazar payını kazandı. Bu perakendeciler, bu yakın ilişkiyi desteklemek ve sahiplenme duygusu vermek için veri ve yeni teknolojileri kullandılar.

S Grubu’nu Heikkilä şöyle açıklıyor:”Geçmişte bir perakendeci şahsen tüm müşterilerini ve onların ihtiyaçlarını biliyordu. Bugün, müşteri yakınlığı yeni çözümler anlamına geliyor.” Müşteriler kolay ve sorunsuz alışveriş ve hızlı doğrudan bir iletişim kurulmasını istiyor. S Grup, tam bu istekleri karşılamak için sayısal/dijital hizmetlere odaklanmıştır. Ve ekliyor:”Biz S Grup olarak müşterinin uzaktan kooperatifi kumandalı olarak sayısal hareketli perakende işine bakıyoruz.”

Bugün, Finlandiya’daki kooperatif işletmelerinin sayısı 4626’ya ulaşmıştır. Önde gelen Finlandiyalı Nokia firması geriye gider ve ekonomi Avrupa Birliği üyesi ülkelerle gerilime girerken, yılın her iş gününe yeni bir kooperatif girişimiyle uyanan taze bir kooperatif dalgası vardır. Ormancılık, enerji arzı, tüketici ve iletişim ve benzeri geleneksel olmayan alanları içeren bu kuruluşlar, kooperatif modelindeki üyeliği esas alarak yaygınlaşmaktadır.

Sözün burasında İngiltere’de Lincolnshire Kooperatif Derneği ile benzerlik göstermektedir. Kütüphanelerin, eczacıların ve postanelerin birleşmesi gibi denemelerin her biri küçük, önemsiz gibi gelebilir. Ama bu birliktelikler köyden kaçışı engellemek için yeterli bir girişim, toparlanma olabilir. Waddington kentindeki bir kütüphane, bir eczane içinde yuvalanmış durumda ve oralı bir yazarla birlikte toplam 15 gönüllüyle çalışmaktadır.

İngiltere’deki birçok perakende tüketici kooperatifi milyonlarca tüketiciye aittir ama çoğu insan bunu bilmez. Zamanla, kooperatifler, üyeleri ve tüketiciler arasındaki ilişki, kârların yüksek ve karar vericilerin tümü o bölgeden olduğu zamanlarda daha kırılgan bir hale gelmiştir.

Co-operative Group, Central England ve Scotmid ve benzeri gibi daha büyük kooperatifler, şimdi aktif bir şekilde üye katılımı ve anlamlı üyelik üzerinde tartışmalar yapıyor. Umut edelim ki, Finlandiya kitabından bir yaprak da biz okuyalım…

___________

(*) http://www.theguardian.com/sustainable business/2014/dec/17/finland-co-operative-economy-ed-mayo Erişim:8.4.2016-23.06

(**) Co-operatives UK Genel Sekreteri ve Co-operatives Europe Başkan Yardımcısı

(***) Emekli İngilizce Öğretmeni / [email protected]