“Değerlerin”- 11- Birgi

Sevgili dostlarım, kaldığımız yerden devam edelim.

Gözetleme Kulesi (Pankuduz/Küp Uçuranlar Kulesi)

Çember temel üzerine oturtulmuş ongen planlı moloz taştan yapılmış bir Ortaçağ yapısıdır ve muhtemelen Birgi’ye adını veren Pyrgion (gözetleme kulesi) olmalıdır. Bu yapının üzerine 1997-1998 yıllarında eklenen kat, kiremit kaplı kırma çatı ile örtülmüştür. Halk arasında Küp Uçuranlar Kulesi olarak adlandırılır.

Sıbyan Mektebi (Sarı Berber Mescidi)

Moloz taştan yapılmış, kare planlı bir yapıdır. Taş duvarları restore edilirken sıvanmıştır. Kiremit örtülü kubbesi, güneye açılan küçük bir kapısı, cephelerinde pencereleri, içinde mihrabı vardır. Halk arasında Sarı Berber Mescidi olarak anılan bu yapı, mimari özelliklerine göre Osmanlı’nın son döneminden kalma bir sıbyan mektebi (ilkokul) olmalıdır.

Demirli Mağaza

Erken dönem Osmanlı mağazalarındandır. Dikdörtgen planlı, beşik tonozlu bir yapı olup güneydoğu köşesi pahlanarak giriş kapısı oluşturulmuştur. Kapı girişinin yanından taş merdivenle inilen bodrum katın tabanı, tuğla tozu katkılı kalın bir harçla ortasında bulunan yere gömülü bir küpe meyilli olarak oluşturulmuştur. Bu uygulama, bodrum katının sıvı (zeytinyağ) deposu olarak kullanıldığını belirler. Restore edilen bu yapının batı ve güney cephelerinde yer alan kemerli açıklıklarda muhtemelen camekan ve tezgâh kepenkleri bulunmaktaydı.

Koca Çeşme (Bıçakçı Esseyyid Hacı Ali Ağa Çeşmesi)

Bıçakçı Esseyyid Hacı Ali Ağa tarafından 1807-1808 yıllarında yaptırılmıştır. Tuğla ile yapılmış köşe silmeleri, üstte kirpi saçağa dönüşür. Çökertme içine alınan cephesinde oluşturulan sivri kemerli yüzeyi de çökertilmiş olup kabartma bezemeli mermer çeşme aynası vardır ve üzerinde lüle deliği yer alır. Yapı kitabesi vardır. Roma döneminden kalma, girlandlı, boğa başlı mermer lahit taslağı da köşesinden delinerek yalak olarak kullanılmıştır. Pişmiş topraktan su künkleri ise çeşme duvarı içindedir.

Sasalı Hamamı (Kırk Kızlar Hamamı)

Söylenceye göre kırk kız hamamda iken sel baskınına uğradığından halk arasında Kırk Kızlar Hamamı olarak da anılır. Soğukluk, sıcaklık ve halvet odaları eş odalar halinde olan bu hamamın plan verileri benzerleriyle karşılaştırıldığında 15. yüzyılda yapılmış olduğu söylenebilir.

Su Terazisi

Bozdağ kaynaklarından bazı yerlerde su kemerleri üzerinden geçerek, pişmiş toprak künklerle Birgi’ye ulaştırılan içme ve kullanma suyunun mahallelere dağıtılmasını sağlayan bir mühendislik yapısıdır. Osmanlı döneminden kalma bu taş yapı, Birgi’nin tarih boyunca bayındır bir kent olduğunun göstergesidir.

Hafsa Hatun Çeşmesi

Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezit’in eşi Hafsa Hatun tarafından yaptırılmış ve çeşmenin sürekliliğini kurduğu bir vakıfla sağlamıştır. Devşirme ve moloz taştan yapılmış bu çeşme, iç içe üç yuvarlak kemerle oluşturulan çökertme içinde her iki üst köşesinde çarkıfelek motifi bulunan çeşme aynasıyla dengeli bir mühendislik yapıdır. Bulunduğu semtin adıyla Taşpazar Çeşmesi olarak da anılır.

ÇEKÜL / Çevre ve Kültür Evi

Yıkılmış olan Hacı Osman Medresesi’nin kütüphanesi ya da baş müderris odasıdır. Cumhuriyet döneminde millet mektebi, sağlık odası, postane, kütüphane, kahve ve spor kulübü olarak kullanılmıştır. ÇEKÜL Vakfı tarafından satın alınan bu yıkık yapı, rekonstrüksiyonu yapılarak 2003 yılında Birgi Çevre ve Kültür Evi olarak açılmış olup burada Küçük Menderes Araştırmaları Merkezi de hizmet vermektedir.

Akmescit (Elif) Dede Çeşmesi

Aydınoğlu Beyliği’nin kuruluşu sırasında gelen Horasan erenlerinden Akmescit Dede’nin (Elif Dede) adıyla kurulan köyünde (yani Birgi’nin bu mahallinde) yer alan çeşme, moloz taş ve tuğla ile örülmüştür. Tuğla kemer içine çökertilmiş bu çeşmede Roma döneminden kalma girlandlı mermer çocuk lahdi taslağı yalak olarak kullanılmıştır. Çeşme önündeki alanda mezarı bulunmaktadır.

Çarşı Çeşmesi

1939 yılında sel vurgunundan sonra 1952 yılında yapılan yeni çarşının çeşmesidir. Kare planlı su haznesinin dört cephesinde çeşmeleri ve yalakları vardır. Yapımında Kütahya çinileri de kullanılarak cephelere yerleştirilmiştir.

Demir Baba Çeşmesi

Aydınoğlu Beyliği’nin kuruluşu sırasında gelen Horasan erenlerinden Demir Baba için yaptırılmış bir çeşmedir. Moloz taştan yapılan ve çökertme içinde oluşturulan tuğla ile örülmüş bir kemer içinde mermer çeşme aynası ve bronzdan harlağı yer alır. Çeşme yalağı da andezit taşından oyulmuştur.

Paşa Çeşmesi

Eski yazı ile yazılmış yapı kitabesinde belirtildiği gibi, İzmir Valisi Kazım Dirik tarafından, açılan Ödemiş-Salihli yolunun hatırası olarak 1927 yılında İl Özel İdaresi ve Birgi Belediyesi’nin yardımlarıyla yapılmıştır. İki tarafında burmalı sütunlar ile bezenmiş mermer kaplamalı bir çeşmedir. Çökertilen iç kısmında sivri kemerin oluşturduğu yüzeyde bitkisel bezemeler görülür. Cephesinin iki yanında da İstiklal Harbi şehitlerinin adları yer almaktadır. 1994 yılında yeni yolun kıyısına taşınmıştır. Eski yazı kitabeler, arka cephesine yeni yazıyla aktarılmıştır.

Yarın görüşmek üzere, kendinize ve kentinize iyi bakmanız dileğimle.

Sevgiler…