Bağışçı olmak çok kolay

Son günlerde yurt genelinin yanı sıra İzmir ve Ödemiş’te de sık sık gündeme gelen kan ve kök hücre bağışları kampanya dönemlerinde hız kazanıyor. Kampanya dışında düşük oranda seyreden bağışlar Kızılay’a medya çalışmalarına ve görünürlük faaliyetlerini arttırma girişimlerine başvurmaktan başka çare bırakmıyor.

Sağlık sorunu veya bir yakını hastanelere düşmeden pek hatırımıza gelmeyen kan ihtiyacı yurt genelinde en önemli ihtiyaç olmayı sürdürüyor. Özellikle lösemi hastaları için tek umut olan kök hücre bağışı da bu süreçte hayati önem arz ediyor.

Kızılay her konuda vatandaşlardan gelecek soruları büyük bir çaba ve gayretle yanıtlamaya çalışarak bağış rakamlarını yükselterek ihtiyaç sahiplerine ilaç olmaya devam ediyor. Kızılay’ın kan, aferez ve kök hücre gibi bağışların nasıl, ne şekilde ve hangi koşullarda yapılacağına ilişkin bilgilerini sizler için derledik.

KAN BAĞIŞI NASIL GERÇEKLEŞİR?

Kan bağışında ilk adım ‘bilgilendirme ve form doldurma’. Kan bağışı için kan bağışı merkezlerine başvurduğunuzda size 4 sayfalık bir form verilir. Bu formun içeriğinde bilgilendirmeniz için;
*Kan bağışçısı bilgilendirme formu
*Kan bağışçısı kayıt formu

*Kan bağışçısı sorgulama formu yer alır.
Dolduracağınız sorgulama formunda kişisel bilgilerinizin yanı sıra özel hayatınızla ilgili sorular bulunmaktadır. Ankette özel soruların yer alması ve sizlerin bu sorulara samimiyetle vereceğiniz cevaplar “Güvenli Kan Temininin” ilk adımını oluşturmaktadır. Paylaştığınız tüm bilgiler hem etik hem de yasal olarak gizli tutulmaktadır. Sorular ve bilgilendirmeler ile ilgili her türlü merak ettiğiniz konuyu merkezlerde bulunan doktor ya da flebotomistlerimize (hemşirelerimize) danışabiliyorsunuz.

İkinci adım kayıt
Kan bağışı işlemi yasal bir süreçtir. Bu nedenle kimlik ve iletişim bilgileriniz Türk Kızılayı’nın kullanmış olduğu sisteme kaydedilmektedir. Resimli, TC kimlik numarasını içeren ve yasa olarak geçerli bir kimlik (ehliyet, nüfus cüzdanı vb.) ibraz etmeniz yasa gereği zorunludur.
Kayıt işlemiyle beraber flebotmistlerimiz tarafından kan sayımı, tansiyon, nabız, ateş ve vücut ağırlığı ölçümü yapılır.

Üçüncü adım doktor muayenesi
Kayıt işlemi sonrasında yapılan sınırlı fiziksel muayene sonuçları doldurduğunuz forma ve bilgisayar sistemine işlenir. Doktorlar doldurduğunuz form ve fiziksel muayene sonuçlarını değerlendirir. Bağışçı adayı olarak kan bağışında bulunmanız ilk olarak size, daha sonra da ihtiyaç sahibine herhangi bir zarar vermeyecekse kan bağışı işlemine yönlendirilirsiniz.

Dördüncü adım kan bağışı işlemi
Kan bağışı işlemi için özel olarak tasarlanmış kan alma yataklarına alınırsınız. Kan bağışı işlemi;
*Konusunda eğitim almış tecrübeli flebotomistler tarafından gerçekleştirilir.
*Kullanılan tüm malzemeler tek kullanımlık ve sterildir.
*Kan alımı işlemi en uygun bölge olan dirsek çukurunda gerçekleşir.
*Kan alma işlemi yaklaşık 4-8 dk sürer.
*Her kan bağışında sadece 1 ünite kan bağışlanmaktadır. 1 ünite kan yaklaşık 450 ml ±%10 ‘dur.

Beşinci adım ikram ve istirahat
İşlem sona erdiğinde size belirtilen süre kadar yatakta ve yine belirtilen süre kadar ikram alanında dinlenmeniz gerekmektedir. Kan alma yatağında istirahat ederken flebotomistlerin size gösterdiği şekilde kolunuza bası yapmanız damar dışına kanama olmaması için önemlidir. İkram bölümünde sizlere mineral yönünden zengin olduğu için maden suyu ve bisküvi vb. verilmektedir. Verilen ikramları tüketmeniz olası sıvı kaybını önleyecektir.

AFEREZ NEDİR, BAĞIŞI NASIL YAPILIR?

Aferez; kan bağışçısından (verici) kanının, hasta (alıcı) için gerekli olan bölümünün (eritrosit, trombosit veya plazma)alınıp, ihtiyaç duyulmayan bölümünün geri verilmesi işlemidir.

Aferez işlemi nasıl gerçekleşir?

Türk Kızılayı Kan Bağışı Merkezleri trombosit aferezi yapmaktadır. Trombosit aferez işlemi, kan bağışçı ile aferez cihazı arasında, hasta için gereken kan bileşeni(trombosit) elde edilene kadar devam eden bir kan alıp-verme işlemidir.
Cihaz, bağışçının kanını küçük miktarlarda alarak gerekli olan trombositi ayırır ve kanın trombosit dışında kalan kısmı bağışçıya geri verir. Bu işlem cihazdan cihaza değişiklik göstermekle birlikte ortalama 45-90 dakika kadar sürer.

Kimler aferez bağışçısı olabilir?

Damar yapısı uygun olan ve son 5 gün içinde aspirin veya türevi bir ilacı kullanmayan kan verebilecek herkes aferez bağışçısı olabilir. Kan vermeye engel oluşturacak herhangi bir hastalığı geçirmekte veya geçirmiş olan, kan sulandırıcı vb. ilaç kullanan, hastalık taşıyıcılık riski bulunan, kan değerleri uygun olmayan kişiler aferez bağışçısı olamazlar.

Hangi sıklıkta aferez kan bağışı yapılır?

Aferez bağışı; aralarında en az 48 saat olmak koşuluyla haftada 2 defadan fazla olmamak koşulu ile yılda 24 kez trombosit aferezi bağışı yapılabilir. Tam kan bağışından en az 4 hafta sonra trombosit aferezi bağışı yapılabilir. Trombosit aferezi bağışından sonra tam kan bağışı yapılabilmesi için en az 48 saatlik bir sürenin geçmesi gerekmektedir.

Aferez işleminin sakıncası var mıdır?

Aferez işlemi esnasında kanın ayrıştırılması için kullanılan setler tek kullanımlık ve sterildir. Setler kapalı sistem olarak çalışmakta olup kanın cihaz ile teması söz konusu değildir. Bu nedenle aferez işlemi süresince hastalık bulaşması söz konusu değildir.

KÖK HÜCRE BAĞIŞI NEDİR VE NASIL YAPILIR?

T.C. Sağlık Bakanlığı’nın, kemik iliği nakli bekleyen hastalar ve çok sayıda gönüllü vericiye ait doku grubu antijeni bilgilerinin depolandığı Kemik İliği Bankasının (KİB) kurulması ve kemik iliği nakli ile ilgili merkezler arasında koordinasyonun sağlanması için oluşturduğu Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’nin adıdır. Bu merkeze, gönüllü kemik iliği veya periferik kök hücre bağışçılarının kazanılması Türk Kızılayı tarafından sağlanmaktadır.
Türk Kızılayı, “Kök Hücre Bağışçısı Kazanımı” görevine, bünyesindeki Bölge Kan Merkezlerinde kurduğu 12 Gönüllü Verici Merkezi ile hazırlık çalışmalarını tamamlamasının ardından 13.08.2014 tarihinde aktif olarak başlamıştır.

Kök hücre nedir?
Yaşam boyu kendi kendini yenileme ve farklı, tamamen olgun hücrelere dönüşebilme kapasitesine sahip hücrelerdir. İhtiyaç olduğu zaman kendilerinden sonraki hücrelere farklılaşarak, hücrelerin gelişimini, olgunlaşmasını ve çoğalmasını sağlarlar.

Erişkin kök hücrelerden olan hematopoetik kök hücreler; tüm kan hücrelerine farklılaşabilirler. Kemik iliği, kan ve göbek kordonundan elde edilirler. Uygun koşullarda dondurularak canlılığını korurlar. Damar yolu ile verildiğinde kemik iliğine yerleşir ve hematopoezi (kan hücrelerinin oluşumu) başlatırlar.
HLA, bir kişinin dokusunun diğer bir kişiye ne kadar uyduğunu gösterir. HLA doku tipi kalıtsal olup, kişinin kardeşleri, varsa ikizi en iyi eşleşme ihtimali olan kişilerdir. Hastanın ailesi içerisinde eşleşme bulunamaz ise tarama sizin gibi akraba olmayan kişiler arasında yapılmaya başlanır. Bir bağışçının, bir hasta için uygun olduğunun belirlenmesi, HLA doku tiplerinin eşleşmesi ile olur. Bağışçı ve hastanın HLA sonuçlarının yüksek oranda eşleşmesi, en iyi nakil sonucunun alınmasına neden olur. 

Kök hücre tedavisi uygulanan hastalıklar hangileri?
Kemik iliği kanserleri, lenfomalar, çeşitli organ kanserleri, kemik iliğinin yetersiz çalıştığı veya çalışmadığı durumlar, kalıtsal anemiler, immün (bağışıklık sistemi) yetersizlikler, kalıtsal metabolik hastalıklar kök hücre tedavisine yanıt verirler.
 

Kimler bağışçı olabilir?

Bağışçı olmak isteyen bir kişi 18-50 yaş aralığında olmalıdır. Sağlıklı bir kişi olmalıdır. (Hepatit B, Hepatit C ve Sifiliz hastalığı geçirmemiş olan, kronik hastalığı bulunmayan, kanser, HIV ( AIDS ) tanısı almamış olan kişiler)  
Kök Hücre Bağışçısı olmak için; başvuru sonrası bir bilgilendirme görüşmesi yapılır. Eğer bağışı kabul ederseniz, Gönüllü Kök Hücre Bağışçısı Bilgilendirme ve Onam Formunu doldurup imzalayarak bu bağışı resmi olarak onaylamanız sizden istenir. Ardından kan grubunuzun belirlenmesi, enfeksiyon hastalıkları açısından test edilmesi (HIV, Hepatit ve Sifiliz) ve doku tipleme testlerinin yapılabilmesi için 3 tüp kan örneği alınır. Testler sonucunda herhangi bir enfeksiyon ajanı tespit edilir ise bağışçı olamazsınız ve bu konuda bilgilendirilirsiniz. Eğer enfeksiyon hastalıkları açısından test sonucunuz negatif ise kan örneğiniz HLA (insan lökosit antijeni) doku tipinizin belirlenmesi için TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuarı’na gönderilir ve test sonuçları Kemik İliği Bankası’na aktarılır.
Periferik kök hücre veya kemik iliği nakli bekleyen hastalar için bağışçı adayı olmak istiyorsanız ülkemizde ve dünyada nakil olmayı bekleyen herhangi bir hasta için sizin verileriniz de değerlendirmeye alınacaktır.
 

Eşleşme ve nakil süreci nasıl işler?

Bilgilendirme Görüşmesi: Bir hasta için, en iyi eşleşme olan bağışçı adayı olduğunuzun TÜRKÖK taramalarında tespit edilmesinden sonra, koordinasyonu sağlayacak olan Türk Kızılayı yetkilisi tarafından sizinle bir görüşme gerçekleştirilir. Görüşme sonrası doku uyumunuzun yeniden değerlendirilmesi için sizden yeni kan örnekleri alınır ve TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuarı’na gönderilir.

Doku uyumunuzun yeniden doğrulanması testi için,  sizden alınan yeni kan örnekleri ve hastadan alınan yeni kan örnekleri TÜRKÖK Doku Tipleme Laboratuarı tarafından çalışılır. Doğrulama testleri sonrası tekrar Türk Kızılay yetkilisi sizinle temasa geçer;  nakil gününü ve bağış için hastanın doktorunun kemik iliği mi yoksa periferik kök hücre mi tercih ettiği bilgisini verir. Doktor hasta için gerekli olan en iyi yöntemi istemektedir. Ama sizin son kararınız önemlidir ve bu karar doktora iletilir. Eğer hala bağışta bulunmayı kabul ediyorsanız, işlemler başlar. Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kişiler eşliğinde sağlık muayenesi ve tetkik işlemleriniz başlatılır.

Muayene ve tetkikler yapılır

Bağışçı olmak için uygunluğunuzun belirlenmesi için ayrıntılı fizik muayeneniz yapılır. Elektrokardiyografi (EKG), akciğer filmi ve çeşitli testler (idrar, kan testleri, bayanlar için hamilelik testleri gibi) yapılır.  Bu testler bağışın, sizi ve hastayı herhangi bir risk altına sokmayacağından emin olmak için yapılır. Nakil sonrasında ilk bir ay içerisinde TÜRKÖK tarafından tekrar sağlık muayeneniz yaptırılır.
Ortalama bir bağış süreci 4-6 haftalık bir zaman aralığında 20-30 saatlik bir zamanınızı alır. Muayene, tıbbi işlemler ya da diğer bağış ile ilgili harcamalar konusunda bağışçıdan hiçbir ücret talep edilmez ve bağışçının sosyal güvenliği kesinlikle kullanılmaz.
Herhangi bir zaman diliminde bağış kararından vazgeçme hakkına sahipsiniz. Ancak kök hücre bağışçısı olarak uygun bulunduktan sonra, özellikle hasta nakil için tedaviye başladıktan sonra kararınızdan vazgeçerseniz,  hastada hayati tehlike oluşabilir.

Gülten Kır Güzel