Patateste çıkış yolu aranıyor

Kış aylarında cep yakan etiket fiyatıyla gündemde olan Ödemiş'in lokomotif tarımsal ürünü patates şimdi de üreticisini kara kara düşündürüyor. Tarlada giderek düşen fiyatlar üreticiyi zorlasa da Ödemişli Ziraat Mühendisi Özkan Akgün, patates ithalatında 'Sıfır Gümrük Vergisi' uygulamasının yarın sona ermesine ve oluşacak ihtiyaca dikkati çekerek fiyatların yeniden yükselişe geçebileceğini söyledi ve üreticilere paniğe kapılmadan temkinli olmaları konusunda çağrıda bulundu.

TV 9 İzmir ekranlarında hafta içi her gün Halil Yörük'ün hazırlayıp sunduğu 'Günaydın İzmir' programına konuk olan ziraat mühendisi Özkan Akgün, patateste bir türlü sağlanamayan denge ile ilgili önemli açıklamalarda bulundu. Sürekli artan maliyetlerden tohumdaki dışa bağımlılığa, plansız üretimin getirdiği sıkıntılardan üreticinin yaşadığı hüsran sonrası hayvancılığı tercih edişine kadar pek çok konuda tespitlerini ve çözüm önerilerini paylaşan Akgün, patateste de doğru bir yapılanmayla kooperatifleşmenin gerektiğinin altını çizdi.

Patateste benzer sorunların 1970'li yıllardan beri süregeldiğini ifade eden Akgün, 'Aslında temeline baktığınızda iki ana neden çıkıyor ortaya. İlki üretimin sürdürülebilirliği. Yani üreticinin üretimle ilgili altyapısının olması ve sürdürebilmesi. İkincisi de gider kaynağının başında gelen tohumun ulusal menşeli olmaması. Üretim maliyetinin yüzde 50'sini tohumluk oluşturuyor. Tohumlukta maalesef biz dışa bağımlıyız. Çeşitli girişimler olsa da şu anki koşullara yansımıyor.

'1 KİLO PATATESİN MALİYETİ 1,5 LİRA'

Bugün 1 kilo patatesin üretim maliyeti 1,5 lira. Bir üretici dekardan 3-4 ton patates aldığında 1 kilo patates için 1,5 lira harcamak durumunda. 75 kuruşunu direkt tohum ve gübre olarak toprağa yatırmak durumunda bu küçük ve orta ölçekli üreticinin karşılayabileceği bir rakam değil çok yüksek bir rakam. Tarımsal desteklerin de hali ortada. Patatesle ilgili desteklemeler yeterli değil. Bu şartlarla küçük ve orta ölçekli üretici için üretim sürdürülebilir değil. Dolayısıyla patates üretimi yavaş yavaş daha çok büyük üreticilerin, endüstriyel kuruluşların eline geçti. Bu durum da Sayın Cumhurbaşkanı'nın 'Stokçuluk' olarak şikayet ettiği spekülasyonlara doğru kaydı. Aslında patates zaten yapısı gereği stoklanması gereken bir ürün. Sadece şu an hasat yapılan Adana ve Ödemiş'in birinci ürünleri depolanmadan verilir. Diğer yöreler doğası gereği depolar. Türkiye üretiminin yüzde 5'i ile maksimum yüzde 10'unu Ödemiş civarında üretilir. Yüzde 40 civarı ise Nevşehir ve Niğde yörelerinde üretilir. Asıl üretim yükünü o bölgeler çeker. Ancak o bölgeler yılda tek ürün üretebilir. Dünyada iki ürün üretebilen tek bölge Ödemiş'tir. Rantabl ve sürdürülebilirlik açısından Ödemiş dünyada tektir' dedi.

'PLANLAMA YOK'

Yıllardır patateste herhangi bir planlı politikanın izlenmediğini hatırlatan Akgün, 'Patates nişasta kadar önemli oranda protein kaynağıdır. Dolayısıyla stratejik bir besindir. Buğday, mısır gibi stratejik bir ürün. Bu önemli ürün için aslında Küçük Menderes Havzası biçilmiş kaftan. Bunlara rağmen bir türlü planlama yapılamıyor. Bunun sebeplerinin birincisi üreticinin gelecek yıl da ekim yapabilmesini sağlayabilecek, krlı, rantabl bir ortamın oluşması konusundaki belirsizlik yani sürdürülebilirlik. İkincisi de tohumdaki gen kaynaklarının dışa bağımlılığı' dedi.

'SIFIR GÜMRÜK VERGİSİ OLUMSUZ ETKİLEDİ'

Patateste ithalat için 'Sıfır Gümrük Vergisi' uygulamasının Adana ve Ödemiş'teki patates hasatlarını olumsuz etkilediğini söyleyen Akgün, 'Bu patatesler Mersin Limanı'na Mısır ve Afrika ülkelerinden geldi. Hallere 2 liradan verildi, soğanla birlikte. Tam da Adana'nın Ödemiş'in hasada başladığı zamanlarda. Piyasayı aşağıya çekmek için yaptılar ama pazara baktığınızda pazarda 4-5 liradan 3-3,5 liraya indi. Problem aslında üreticinin üretiminde değil. Problem aradaki pazarlama kanalında. Bir türlü bu probleme inilemiyor. Şu anda üreticide 1 lira 25 kuruş ama Ödemiş pazarında yine 3-3,5 lira. Demek ki yolunda gitmeyen şeyler var. Ülke genelindeki rakamlara baktığınızda son 10 yılda 2,5 milyon civarında üreticimiz üretimden kopmuş. Yaklaşık 40 milyon dekar civarında tarım alanında üretimden vazgeçilmiş. Yani üreticiyi küstürüyoruz. GSMH'deki pay da düşüyor. Son 15 yılda öyle boşladık ki üretimi, üretici vazgeçmek zorunda kaldı.

PATATESTE HER 5 YILDA BİR KRİZ

Küçük Menderes havzasında son 30 yılda ben de bilimsel olarak bu çalışmaların içerisindeyim. Köşe yazılarıma baktım, araştırmalar yaptım. Her 5 yılda bir patates bölgede kriz yaşamış, adeta yok olmuş. Mesela 2012 yılında söküm maliyetini karşılayamamış. 2012 yılında söküm maliyeti karşılanamayınca yüzlerce ton patates toprak altında kaldı. Ama 2 yıl sonrasında baktık ki patates 5 lira oldu.  Ama bu hengame 5 yılda bir tekrarlanmış. Böylesine önemli bir mikroklimanın planlanması bu kadar mı zor? Hayır hiç de zor değil. Üretici ÇKS'ye kayıtlı zaten. Yeter ki bununla ilgili mevzuat olsun.

'BİNDE 4 TARIM ALANIYLA TARIMSAL ÜRETİMİN YÜZDE 5'İNİ KARŞILIYOR'

Ödemiş, Türkiye tarım topraklarının binde 4'üne sahip iken Türkiye tarımsal hasılasının %5'ini karşılıyor. Dünya patates üretiminin de binde 1'ini karşılıyor Ödemiş. Hollanda'da 60 bin üretici 50 milyar Euro tarımsal değer üretiyorlar. Ödemiş'te 20 bin üretici var. Bizim üretimimiz 1 milyar dolar civarında. Bunun nedeni kooperatifleşmeyle ilgili altyapılarımızı tamamlayamamış olmamız' dedi.

Ödemiş'te Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi gibi güzel örneklerin de mevcut olduğunu belirten Akgün, 'Bu patateste de sağlanabilir. Küçük Menderes gibi mikroklimalarda üreticilerin doğru kooperatif yapılanmalarıyla ihracatı düşünmesi, dünyayı takip eden, planlı bir yapıya kavuşması lazım. Patates üreticileri kooperatifini düşünelim; 5 bin üretici ile bile olsa direkt şekil değişir. Sürdürülebilir bir kooperatiften bahsediyorum. Planlı üretim yapamayışımız hem kaynak israfı hem de emeklerin karşılığını bulmamasına yol açıyor.

'ÜRETİCİ PATATESTEN VAZGEÇMEK ZORUNDA KALDI'

Patatesten vazgeçmeye el mahkum hale geldi. Eskiden her evde evin süt et ihtiyacını karşılamak için 1-2 baş hayvan bulunurken şimdi 50-100 başlık işletmelerimiz var. Bunda da sürdürülebilirlik soru işareti. Çünkü büyükbaş hayvancılık mera ister. Onun maliyetlerini mera aşağıya çeker. Doğal meraların olduğu bölge Ege değil Doğu Anadolu'dur. Bizim bölgede ne kadar devamlılık sağlanabilir? Bu bölge toprakları mısırla, yem bitkileriyle, yapay çayır bitkileriyle harcanacak kadar değersiz topraklar değil bence. Ama üretici çaresiz, çünkü destek alamıyor.

'ÜRETİCİ HAYVANCILIKLA GÜNÜ KURTARABİLİYOR'

Hayvancılıkla günü kurtarabiliyor. Böyle bakıldığında Ödemiş patates üretiminde 120 bin-150 bin dekarlarda iken şimdi 40-30 bin dekarlara düştü. Bu yıl biraz artsa da gelecek yıllar için önümüzdeki günler belirleyici olacak. Köylü üretir ama devlet onu planlamak durumunda. Gerekirse kooperatif gibi çatı yapıların altında bilimsellikle buluşturmak zorunda. Aslında bu ülkenin üniversitelerinde, yasalarında bu altyapı bu mevzuat hazır. Tüm konu bu bilimsel yapıyı üreticimizle buluşturabilmekte. Üreticiyi yukarı taşımamız gerekiyor. Üreticiyi oy sandığı, pazarlama aracı görüyoruz bu son derece yanlış. Gelecek yüzyılda temel konu sağlıklı gıdaya erişim olacak. Biz telefon olmadan yaşarız ama karnımızı doyurmadan yaşayamayız' dedi.

'BAYRAMDAN SONRA FİYATLAR YÜKSELECEKTİR DİYE DÜŞÜNÜYORUM'

Ödemiş'te yaz patatesinin verim açısından iyi durumda olduğunu kaydeden Akgün, fiyattaki düşüşle ilgili şu değerlendirmeleri yaptı: 'Adana ve Ödemiş şu an söküm yapıyor. Ödemişli üretici mecburen sökmek durumunda. Koşullar gereği bekletebiliyor. Şu birkaç gün sıcak ama ardından gözüken o ki hava serinliyor. Öyle üreticiyi paniğe itecek koşulları zorlaştıracak öyle bir durum yok. Dolayısıyla Haziran ayında özellikle bayram sonrasında patates fiyatlarının yükseleceğini düşünüyorum. Çünkü gümrüksüz patates uygulaması da sona erecek. Türkiye'nin aylık 250 bin ton patates tüketimi var. Patates tabi 5 liraya çıkınca talep de azalıyor. Ödemiş ve Adana, Türkiye'nin birkaç aylık patates tüketimini karşılar. Üreticilerimiz paniğe kapılmadan temkinli olsunlar'

Başar Uçar