Deizm nedir?

Ateizm derken bir de karşımıza deizm çıktı… Ateizm, tanrı tanımamazlık; deizm ise sadece tek tanrıyı tanımak, Hıristiyanlığa karşı bir tepki hareketi olarak ortaya çıkan teolojik ve felsefi akımlardır…

İslam dünyası, İstanbul'un fethiyle bir yeni bir çağı başlatırken Avrupa ise kilise çatısı altında dini parçalayıcı ve ayrıştırıcı bir kuruma dönüştüren Hıristiyanlık karşısında nefes almaya çalışıyordu… Kilise ve onu temsil eden din adamı sınıfı, hakikati ve kurtuluşu kiliseye sorgulama olmaksızın itaatte görüyordu…

İnsan akıl ve tecrübesine değer vermek ve farklılıklara anlayışla bakmak şöyle dursun; insan, dünyaya doğuştan eksik, günahkar olarak geliyor ve böyle olunca da sorunları çözecek bir kurtarıcı ekleniyordu… İnsan; çözümün gelişimin kaynağı değil, sorunun kaynağı oluyordu…

Aklı ve düşünmeyi yasaklayan Hıristiyanlığın bu uç tutumu karşısında kimileri aklı devreden çıkarak zor ve makul olmayan ateist olmayı seçiyor… Ateist olmanın akıl, bilim ve ahlaka aykırılığının farkında olanlar ise 'Sadece Tanrı'ya inanırız, ne vahiy ne de kiliseye inanırız' diyerek karşı bir uç inancı benimsiyordu…

Deizm, 16. yüzyıldan itibaren başta İngiltere, Fransa ve ABD'de ortaya çıkmış… Deizme göre insanın mutlu ve huzurlu olmasının yolu; akıl, bilim ve ahlak esaslarından geçmektedir… Tanrı evreni yaratmış, vahiy ile evrene ve yaşama müdahalesi söz konusu değildir… Yani elleri kolları yarattığı insanlar tarafından bağlanmış bir Tanrı inancı…

Bu akım, İslam tarihinde aklın insana yettiğini ve peygambere ihtiyaç olmadığını söyleyen Berahime adındaki itikadi mezhebin iddialarına benzerdir. Zira ortaya çıkış ortamları birbirine benzemektedir… Berahime mezhebi de Hindistan'ın karmaşık, muğlak ve birbiriyle çelişen inanç ve uygulamalarını içeren bazı kişilerin aşırı kutsandığı dini bir yapı karşısında ortaya çıkmıştır… Zira genelde sosyal bilimlerde aynı sebepler, aynı sonuçları doğurmaktadır…

Günümüz İslam dünyasına baktığımızda durum biraz farklıdır. Karşımızda aklı, bilimi ve ahlakı yasaklayan ve öteleyen bir din yoktur… Aksine aklı kullanmayı emreden bir din yani İslam vardır…

İslam dünyasında inanç açısından deist olmasa bile amelde/pratikte deistçe yaşam sürenler çoktur… Zira hiçbir dini ritüeli yerine getirmeyen veya dini değerleri içselleştirememiş birçok Müslüman vardır…

Soyut olarak girdiğimiz konuya İslam dünyasındaki deist fikirlerin kaynağı ile taraftar bulma nedenlerini gelecek yazımızda somut olarak değinelim… Selam ile…